Spis treści
Co to są trzmiele do zapylania?
Trzmiele należą do rodziny pszczołowatych i pełnią kluczową funkcję w procesie zapylania roślin. Ich znaczenie szczególnie wzrasta w uprawach realizowanych w szklarniach, gdzie możliwości naturalnego zapylania są ograniczone. Te owady charakteryzują się niesamowitą efektywnością, radząc sobie doskonale nawet w trudnych warunkach, takich jak niskie temperatury czy wysoka wilgotność.
Dzięki tym cechom, idealnie nadają się do zapylania roślin w kontrolowanych środowiskach. W rolnictwie trzmiele są wykorzystywane do zapylania różnych gatunków, w tym:
- pomidory,
- papryka,
- truskawki.
Ich zdolność do wibracyjnego zapylania, znanego jako buzz pollination, może zwiększyć plony tych roślin o nawet 30%. Dzięki skutecznemu dotarciu do wnętrza kwiatów, trzmiele lepiej przenoszą pyłek, co ma ogromne znaczenie dla wydajności upraw. Rosnąca popularność komercyjnej produkcji trzmieli przyczynia się do wzrostu efektywności rolnictwa oraz poprawy jakości zbiorów.
Dzięki ich pracy, plony są nie tylko obfitsze, ale także charakteryzują się lepszą jakością, co pozytywnie wpływa na zyski rolników. Rola trzmieli wykracza jednak poza sferę rolniczą; wspierają one bioróżnorodność i zdrowie ekosystemów, co podkreśla ich niezastąpione znaczenie w ochronie przyrody. Trzmiele są zatem kluczowe nie tylko w kontekście rolnictwa, ale również w utrzymaniu równowagi w całej przyrodzie.
Jakie są różnorodne gatunki trzmieli używane w zapylaniu?
Różnorodność gatunków trzmieli jest niezwykle istotna w kontekście rolnictwa. Najbardziej rozpoznawalnym z nich jest trzmiel ziemny (Bombus terrestris), który wyróżnia się efektywnym zapylaniem wiosną oraz latem. Jego obecność w ogrodach znacząco podnosi plony w uprawach warzyw i owoców, takich jak:
- pomidory,
- papryka,
- truskawki.
Warto również zwrócić uwagę na inne ważne gatunki, takie jak trzmiel rudonogi (Bombus ruderatus) oraz trzmiel kamiennik (Bombus lapidarius). Obydwa te rodzaje mogą być stosowane do zapylania, a ich skuteczność często zależy od lokalnych warunków klimatycznych oraz specyfiki roślinności. Wzbogacenie gatunkowe trzmieli ma ogromne znaczenie, ponieważ różne gatunki lepiej odnajdują się w określonych warunkach środowiskowych, takich jak temperatura czy wilgotność. Co ciekawe, trzmiele preferują różne typy kwiatów i mogą mieć zróżnicowany czas kwitnienia. Dzięki tym różnicom, skuteczniej adaptują się do lokalnych ekosystemów.
Ich obecność ma pozytywny wpływ na bioróżnorodność oraz stabilność środowisk przyrodniczych. Dobór odpowiednich gatunków trzmieli do upraw jest kluczowy, ponieważ zwiększa efektywność zapylania, co z kolei ma ogromne znaczenie dla produkcji rolnej oraz zdrowia naturalnego środowiska.
Czym trzmiele różnią się od pszczoły miodnej jako zapylacze?
Trzmiele znacząco różnią się od pszczół miodnych pod względem skuteczności zapylania, co wynika z ich unikalnych cech. Przede wszystkim, są aktywne w niższych temperaturach, co czyni je doskonałymi zapylaczami w:
- szklarniach,
- wczesną wiosną,
- późnym latem.
Potrafią zapylać kwiaty nawet przy temperaturze poniżej 10°C, podczas gdy pszczoły miodne są mniej odporne na chłód. Kolejną istotną różnicą jest zdolność trzmieli do wibracyjnego zapylania, co ma kluczowe znaczenie dla roślin takich jak pomidory, które potrzebują intensywnego drgania, aby uwolnić pyłek. Pszczoły miodne nie stosują tej metody, co ogranicza ich skuteczność przy niektórych gatunkach roślin. Dodatkowo, trzmiele dysponują większymi ciałami oraz gęstszymi włoskami, co umożliwia im transportowanie znacznie większych ilości pyłku. W przeciwieństwie do pszczół, które funkcjonują w bardziej zorganizowanych koloniach i mają zdolność do żądlenia, trzmiele uważane są za bardziej przyjaznych zapylaczy, zwłaszcza w obecności ludzi. Te unikalne cechy sprawiają, że są one niezastąpione w wielu ekosystemach oraz w praktykach rolniczych.
Jakie są korzyści z zastosowania trzmieli do zapylania w uprawach?
Wykorzystywanie trzmieli do zapylania roślin przynosi liczne korzyści, zarówno dla rolników, jak i dla naszego środowiska. Przede wszystkim trzmiele przyczyniają się do zwiększenia plonów. Dzięki ich umiejętności efektywnego przenoszenia pyłku, można zauważyć nawet 30% wzrost zbiorów pomidorów, papryki czy truskawek. Efekt ten nie tylko podnosi jakość owoców i warzyw, ale także sprzyja równomiernemu ich wzrostowi, co wpływa na smak oraz trwałość.
Co więcej, rośliny zapylane przez te owady są bardziej odporne na choroby, co zwiększa ich wartość na rynku. Dzięki zastosowaniu trzmieli można również zredukować potrzebę używania chemicznych stymulatorów wzrostu, co ma pozytywny wpływ na środowisko. Trzmiele mają zdolność do pracy w trudnych warunkach, takich jak niskie temperatury czy wysoka wilgotność, co skutkuje ciągłością zapylania nawet w mniej sprzyjających porach roku.
Mniejsze zużycie chemikaliów wspiera bioróżnorodność oraz poprawia zdrowie ekosystemów. Efektywność tych owadów czyni je bardziej opłacalnym rozwiązaniem niż ręczne zapylanie, co z kolei zmniejsza potrzebę pracy ludzkiej oraz obniża koszty zatrudnienia. Wprowadzenie trzmieli do upraw zwiększa konkurencyjność producentów na rynku rolnym, sprawiając, że stają się one coraz bardziej pożądanym elementem w efektywnym zarządzaniu uprawami.
Jak trzmiele zwiększają plony pomidorów, papryki i truskawek?
Trzmiele odgrywają istotną rolę w zwiększaniu plonów wielu upraw, w tym:
- pomidory,
- papryka,
- truskawki.
Ich wyjątkowa technika zapylania, znana jako buzz pollination, polega na wibracyjnym uwalnianiu pyłku, co znacząco wpływa na wzrost liczby zawiązanych owoców. Na przykład, dla pomidorów efektywność zapylania może wzrosnąć aż o 30%. Dzięki temu rośliny lepiej się rozwijają, a owoce stają się większe i bardziej intensywne w smaku. Co więcej, podczas zapylania przez trzmiele nie tylko zwiększa się ilość owoców, ale także liczba nasion, co ma kluczowe znaczenie dla przyszłych zbiorów.
Dodatkowo, zapylanie przez te owady prowadzi do uzyskania jednorodnych plonów, co z kolei poprawia ich atrakcyjność na rynku. Rośliny, które korzystają z pomocy trzmieli, cieszą się także lepszą odpornością na choroby, co przekłada się na zmniejszenie strat w plonach. To sprawia, że trzmiele znajdują zastosowanie nie tylko w tradycyjnych uprawach, ale także w szklarniach i pod osłonami, gdzie ich wydajność staje się jeszcze bardziej zauważalna.
Potrafią one funkcjonować w trudnych warunkach, takich jak zmiany temperatury czy wilgotności, co czyni je niezastąpionymi sprzymierzeńcami w kontrolowanych środowiskach. Dzięki temu ich rola w rolnictwie zyskuje na znaczeniu, przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju bioróżnorodności.
Jak trzmiele wpływają na jakość plonów?
Trzmiele odgrywają niezwykle istotną rolę w produkcji rolniczej, szczególnie poprzez efektywne zapylanie roślin. Dzięki tym owadom kwiaty są zapylane w sposób równomierny, co ma bezpośrednie przełożenie na:
- w większe i lepiej uformowane owoce oraz warzywa,
- w większą ilość nasion, co zwiększa potencjał w rozmnażaniu,
- w podniesioną odporność na różne choroby,
- w wyższą zawartość cukrów, witamin oraz składników odżywczych w takich owocach jak pomidory czy truskawki,
- w szybsze dojrzewanie roślin, co umożliwia wcześniejsze zbiory oraz zwiększa całkowitą produkcję.
Taki wzrost wartości odżywczej oraz handlowej jest nie do przecenienia. Owoce stają się bardziej jednorodne, co wpływa na ich atrakcyjność w sprzedaży. Dzięki pracy trzmieli, rolnicy mogą osiągać wyższe wyniki finansowe. W rezultacie, zrównoważone praktyki rolnicze stają się łatwiej dostępne, co ma pozytywny wpływ na nasze środowisko. Efektowne zapylanie przez trzmiele jest więc niezbędne nie tylko w rolnictwie, ale także w ochronie bioróżnorodności.
Jak trzmiele przyczyniają się do ochrony środowiska?
Trzmiele odgrywają kluczową rolę w ochronie środowiska, wpływając na zrównoważony rozwój zarówno ekosystemów, jak i bioróżnorodności. Dzięki ich zapobiegliwej pracy w procesie zapylania roślin, znacznie ogranicza się konieczność stosowania chemikaliów, takich jak pestycydy, co z kolei korzystnie wpływa na zdrowie całych ekosystemów. Te niezwykłe owady wspierają naturalne mechanizmy zapylania, co przekłada się na lepszy rozwój zarówno roślin uprawnych, jak i dziko rosnących, co jest niezbędne dla zachowania równowagi przyrodniczej.
Coraz więcej rolników zauważa korzyści płynące z minimalizacji użycia chemikaliów w swoim rzemiośle. Taki ruch prowadzi nie tylko do podniesienia wydajności plonów, ale także poprawy jakości wytwarzanych produktów. Dodatkowo, trzmiele przyczyniają się do zmniejszenia zależności rolnictwa od sztucznych nawozów i stymulatorów wzrostu, umożliwiając stosowanie zdrowszych, bardziej zrównoważonych metod uprawy.
Zadbanie o trzmiele i ich siedliska jest nieodłącznym elementem każdej skutecznej strategii ochrony środowiska. Utrzymanie bioróżnorodności jest kluczowe dla stabilności ekologicznych systemów. Jako efektywni zapylacze, trzmiele są niezastąpione w tych procesach, dlatego tak ważne jest, by podejmować aktywne działania na rzecz ich ochrony oraz zachowania ich naturalnych habitatów.
Służą one nie tylko lokalnym gospodarkom, lecz także globalnym inicjatywom mającym na celu ochronę środowiska. Trzmiele wspierają zdrowie ekosystemów i przyczyniają się do utrzymania wielu cennych gatunków roślin, które stanowią podstawę naszej bioróżnorodności.
Jakie znaczenie mają trzmiele dla ekosystemów?
Trzmiele pełnią niezwykle istotną funkcję w ekosystemach, a ich znaczenie wykracza daleko poza sam proces zapylania roślin. Jako skuteczni zapylacze przyczyniają się do zwiększenia bioróżnorodności, co jest kluczowe dla stabilności łańcucha pokarmowego. Pomagają zarówno w uprawach rolnych, jak i w dzikiej florze, która zapewnia schronienie oraz pożywienie dla różnych organizmów, takich jak:
- owady,
- ptaki,
- ssaki.
Dbanie o trzmiele oraz ich naturalne siedliska stanowi fundament dla zdrowych ekosystemów. Zarówno w miastach, jak i na wsiach, inicjatywy na rzecz tych owadów wspierają lokalne systemy ekologiczne, co przyczynia się do ich większej stabilności. Różnorodność gatunków trzmieli znacząco podnosi efektywność zapylania; badania wykazują, że ich obecność może zwiększyć plony roślin uprawnych nawet o 30%. Co więcej, wpływa to pozytywnie na jakość owoców i warzyw, co przynosi wymierne korzyści dla lokalnych gospodarek. Na szerszą skalę, skuteczność trzmieli w zapylaniu przekłada się na stabilność ekosystemów, stąd ich ochrona powinna zająć centralne miejsce w działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Wspierając te ważne owady, społeczeństwo równocześnie dba o ich siedliska, co bezpośrednio wpływa na zdrowie przyrody i bioróżnorodność. Bez trzmieli wiele roślin mogłoby zniknąć, co miałoby dramatyczne konsekwencje dla całej planety. Ich rola w środowisku jest nieoceniona, a wszelkie działania na rzecz ich ochrony to krok w stronę lepszej przyszłości.
Jakie warunki atmosferyczne sprzyjają pracy trzmieli?
Trzmiele to doskonałe zapylacze, ale ich aktywność jest uzależniona od różnorodnych warunków atmosferycznych. Najlepsze temperatury dla tych owadów mieszczą się w zakresie od 10 do 30 stopni Celsjusza. Słoneczne dni sprzyjają ich oblotom, co zwiększa efektywność zapylania. Z drugiej strony, chmurzenie może nieco ograniczać ich aktywność, lecz nie stanowi to największej przeszkody. Niepokojące są jednak:
- intensywne opady deszczu,
- silny wiatr.
Te czynniki znacząco utrudniają ich pracę. W takich okolicznościach zdolności zapylające tych owadów mogą być poważnie osłabione. Dlatego kluczowe jest, aby w uprawach szklarniowych dbać o odpowiedni mikroklimat. Odpowiednia kontrola temperatury i wilgotności w takim środowisku umożliwia efektywną pracę trzmieli. Dobrze dopasowane warunki atmosferyczne mają ogromne znaczenie dla uzyskania lepszych plonów. Dla rolników korzystających z pomocy tych owadów mikroklimat staje się kluczowym czynnikiem, który zwiększa efektywność zapylania i osłania przed niekorzystnymi warunkami. W rezultacie, sprzyja to uzyskiwaniu plonów wysokiej jakości.
Jak trzmiele są wykorzystywane w szklarniach i innych kontrolowanych środowiskach?
Trzmiele pełnią niezwykle istotną rolę w szklarniach oraz kontrolowanych środowiskach upraw. Ich wyjątkowa zdolność do zapylania ma ogromny wpływ na zarówno jakość, jak i ilość zbiorów. Ule z trzmielami, umieszczone w tych specyficznych warunkach, efektywnie zapylają różnorodne rośliny, takie jak:
- pomidory,
- papryka,
- truskawki,
- bakłażany.
Gęstość uli jest starannie dostosowywana do konkretnych potrzeb poszczególnych upraw i wymagań rozmiarowych szklarni, co przekłada się na optymalne wyniki. Dzięki odpowiedniemu zarządzaniu mikroklimatem, uwzględniając temperaturę i wilgotność, możemy wspierać aktywność tych pożytecznych owadów. Takie działania sprzyjają stworzeniu doskonałych warunków do ich funkcjonowania. Dodatkowe oświetlenie w szklarniach wydłuża czas, podczas którego trzmiele mogą pracować w ciągu dnia, co bezpośrednio zwiększa ich zdolności zapylające. Te owady doskonale radzą sobie w niższych temperaturach, co czyni je bardziej wszechstronnymi niż inne zapylacze.
Ich unikalna metoda zapylania, znana jako buzz pollination, opiera się na intensywnym wibracyjnym przekazywaniu pyłku, co jest szczególnie efektywne w przypadku roślin wymagających silnych drgań, jak pomidory. Taki sposób zapylania ma bezpośredni pozytywny wpływ na wyższe plony oraz lepsze walory jakościowe owoców. Dlatego trzmiele stanowią kluczowy element w szklarniach, a ich obecność jest niezbędna dla efektywności produkcji rolniczej i zrównoważonego rozwoju w rolnictwie.
Jakie różnice występują w zdolności zapylania trzmieli względem innych owadów?
Trzmiele wyróżniają się spośród innych owadów zapylających, jak pszczoły miodne, dzięki pewnym kluczowym cechom, które znacząco wpływają na ich skuteczność w procesie zapylania. Przede wszystkim, posługują się techniką nazywaną zapylaniem wibracyjnym, znaną jako buzz pollination. Dzięki silnym drganiom, potrafią efektywnie wydobywać pyłek z różnych kwiatów, co ma ogromne znaczenie zwłaszcza dla roślin, takich jak pomidory.
- w przeciwieństwie do pszczół, które nie stosują tego sposobu, trzmiele radzą sobie znacznie lepiej z roślinami, które go potrzebują,
- cechują się większą odpornością na niekorzystne warunki atmosferyczne,
- są w stanie pracować w niskich temperaturach, nawet poniżej 10°C, co sprawia, że skutecznie zapylają wczesną wiosną oraz późnym latem,
- dzięki większym wymiarom ciała i gęsterszym włoskom, trzmiele potrafią transportować większe ilości pyłku, co znacząco podnosi ich zdolność do zapylania,
- radzą sobie zarówno w szkarniach, jak i na otwartym terenie, co czyni je niezwykle efektywnymi zapylaczami.
Ich obecność w uprawach warzywnych, jak pomidory, papryka czy truskawki, prowadzi do znacznego zwiększenia plonów oraz poprawy jakości owoców. Ta umiejętność adaptacji oraz efektywność w zróżnicowanych warunkach sprawiają, że trzmiele są kluczowym elementem ekosystemów oraz rolnictwa.
Dlaczego efektywne zapylanie kwiatów warzyw jest istotne?
Skuteczne zapylanie kwiatów warzywnych odgrywa kluczową rolę w uzyskiwaniu obfitych zbiorów oraz wysokiej jakości produktów rolnych. Dzięki temu procesowi dochodzi do zapłodnienia, a następnie rozwijają się owoce, co ma istotny wpływ na życie roślin. Badania wykazały, że niedobory w zakresie zapylania mogą prowadzić do:
- mniejszych plonów,
- deformacji owoców.
Trzmiele, znane jako wyjątkowo wydajne zapylacze, mogą zwiększyć zbiór nawet o 30%. Owoce oraz warzywa, które były zapylane przez te owady, często mają:
- wyższą zawartość składników odżywczych,
- lepszy smak.
Co więcej, ich obecność wpływa na zdrowotność plonów, sprawiając, że są one bardziej odporne na choroby. Trzmiele doskonale radzą sobie w trudnych warunkach atmosferycznych, co czyni je niezastąpionymi w szklarniach oraz innych kontrolowanych środowiskach. Efektywna praca tych owadów przyczynia się również do zwiększenia bioróżnorodności oraz zdrowia ekosystemów, co korzystnie wpływa na naszą planetę. Dodatkowo, farmy, które korzystają z pomocy trzmieli, mogą ograniczyć stosowanie chemikaliów, co jest znakomitym krokiem dla ochrony środowiska.
Dlaczego buzz pollination jest korzystna dla zapylania?
Zapylanie wibracyjne, określane również jako buzz pollination, to niezwykle efektywna metoda. Dzięki niej możliwe jest skuteczne wydobywanie pyłku z kwiatów o zamkniętych pylnikach. Trzmiele wykorzystują wibracje swoich mięśni skrzydeł, aby dotrzeć do takich roślin. Te intensywne drgania sprawiają, że pyłek uwalnia się w sposób efektywny.
Metoda ta ma kluczowe znaczenie dla roślin, takich jak:
- pomidory,
- papryka,
- borówka amerykańska.
które wymagają buzz pollination, aby prawidłowo się rozwijać. Dzięki tej technice, trzmiele są w stanie zebrać więcej pyłku, co zwiększa ich efektywność jako zapylaczy. Rośliny zapylane przez te owady charakteryzują się lepszymi plonami i wyższą jakością owoców. Badania wskazują, że wprowadzenie tej metody może podnieść plony nawet o 30%, co jest niezwykle istotne dla sektora rolniczego.
Co więcej, zapylanie wibracyjne korzystnie wpływa na kondycję roślin oraz ich odporność na choroby, przyczyniając się do jednolitości wielkości i kształtu owoców. Taki jednorodny wygląd owoców zwiększa ich atrakcyjność wizualną oraz wartość na rynku. Efektywna praca trzmieli nie tylko wspiera rolnictwo, ale także przyczynia się do bioróżnorodności oraz zdrowia ekosystemów. Dlatego buzz pollination jest kluczowym elementem zrównoważonego rozwoju.
Jak trzmiele wpływają na redukcję kosztów pracy w zapylaniu?
Trzmiele mają kluczowe znaczenie dla obniżania kosztów związanych z zapylaniem, zwłaszcza w zestawieniu z droższymi i bardziej czasochłonnymi metodami ręcznymi. wprowadzenie tych owadów do szklarni oraz kontrolowanych środowisk przynosi wymierne oszczędności. Realizują one zadania, które normalnie wymagałyby zatrudnienia dodatkowych pracowników, co znacznie ogranicza potrzebę ludzkiej interwencji i w rezultacie zmniejsza wydatki produkcyjne.
Dzięki trzmielom proces zapylania staje się bardziej efektywny, co może prowadzić do wzrostu plonów nawet o 30%. To z kolei przekłada się na wyższe zyski dla rolników. Obszary, w których żyją te owady, zyskują lepszą jakość owoców oraz mniej strat podczas zbiorów. Wzrost kosztów pracy powoduje, że wykorzystanie trzmieli staje się coraz bardziej opłacalne dla producentów.
Ich skuteczność w trudnych warunkach, na przykład w niskich temperaturach czy przy wysokiej wilgotności, sprawia, że są one niezastąpione w szklarniach. Oszczędności wynikające z ich stosowania mają wpływ nie tylko na redukcję kosztów pracy, ale również na całkowitą rentowność produkcji rolnej. W związku z rosnącymi kosztami pracy, wprowadzenie trzmieli do praktyk rolniczych staje się kluczowym elementem dla zwiększenia konkurencyjności w sektorze rolnym.
Jakie są metody ochrony trzmieli i ich siedlisk?
Ochrona trzmieli oraz ich naturalnych siedlisk odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi w ekosystemach oraz wspieraniu różnorodności biologicznej. Istnieje wiele sposobów, aby skutecznie zadbać o te pożyteczne owady:
- zredukować stosowanie pestycydów, zwłaszcza tych z grupy neonikotynoidów, które stanowią poważne zagrożenie dla trzmieli,
- tworzyć i właściwie chronić siedliska, takie jak kolorowe łąki kwietne czy zadrzewienia, które oferują trzmielom nie tylko pożywienie, ale i schronienie,
- wdrażać rolnictwo ekologiczne, które ogranicza użycie chemicznych środków i promuje naturalne metody uprawy,
- edukować społeczeństwo na temat kluczowej roli trzmieli w ochronie środowiska oraz ich znaczeniu w procesie zapylania roślin,
- angażować lokalne społeczności w inicjatywy ochrony tych cennych owadów i ich siedlisk.
Zwiększenie świadomości wśród ludzi jest absolutnie niezbędne dla przyszłości różnorodności biologicznej w naszym otoczeniu.
Dlaczego trzmiele są zagrożone i co można zrobić w tej sprawie?
Trzmiele napotykają wiele zagrożeń, które wpływają negatywnie na ich liczebność. Do najważniejszych problemów należy zaliczyć:
- zmiany w środowisku,
- utrata naturalnych siedlisk,
- intensyfikacja rolnictwa,
- rozwój miast,
- zanieczyszczenia.
Stosowanie pestycydów, zwłaszcza tych z grupy neonikotynoidów, staje się poważnym zagrożeniem, ponieważ mają one szkodliwy wpływ na te owady, co w efekcie prowadzi do ich masowych wyginięć. Dodatkowo zmiany klimatyczne wpływają na dostępność pożywienia oraz warunki gniazdowania, co jeszcze bardziej komplikuje sytuację trzmieli.
Aby poprawić ich los, konieczne jest podjęcie odpowiednich działań ochronnych. Na przykład:
- ograniczenie użycia pestycydów,
- tworzenie nowych siedlisk, jak łąki kwietne czy zadrzewienia,
- wspieranie praktyk ekologicznych w rolnictwie,
- promowanie naturalnych metod upraw.
Istotne jest także edukowanie społeczeństwa o roli trzmieli w ekosystemach oraz ich wpływie na bioróżnorodność, co ma ogromne znaczenie dla ich ochrony. Zaangażowanie lokalnych społeczności w inicjatywy mające na celu ochronę trzmieli jest również niezwykle ważne. Zwiększając świadomość na temat zagrożeń, jakie im zagrażają oraz znaczenia, jakie mają dla naszego środowiska, możemy wspólnie pracować nad utrzymaniem równowagi ekologicznej. Działania te mają znaczenie nie tylko w skali lokalnej, ale także globalnej, przyczyniając się do stabilności ekosystemów oraz ochrony różnorodności biologicznej.