Synagoga Chewra Nosim, znana również jako Bractwo Tragarzy Zwłok, to istotny obiekt kulturowy położony w Lublinie. Znajduje się przyulicy Lubartowskiej 10, gdzie dostęp do niej prowadzi przez bramę kamienicy numer 8.
Od 1945 do 2006 roku pełniła ona rolę głównej synagogi dla społeczności żydowskiej w Lublinie, co podkreśla jej znaczenie w historii tego miasta.
Historia
Dokładna data powstania synagogi Chewra Nosim w Lublinie pozostaje nieznana. Pewne jest jednak, że istniała już w 1889 roku, gdy kamienica, w której znajdowała się bożnica należąca do Szlemy i Frajdy Goldsoblów oraz Berka Cygielmana, została zakupiona przez Fajwela Gnadhauza, Izraela Wizeltira oraz Froima Zauermana. Miejsce to było zasadniczo zarządzane przez Bractwo Pogrzebowe „Chewra Nosim”, które do 1906 roku funkcjonowało w świetle prawa rosyjskiego jako organizacja nielegalna.
W 1905 roku synagoga została przeniesiona na mocy aktu notarialnego na własność Gminy Żydowskiej w Lublinie. Powód tego transferu nie jest do końca jasny, jednak można przypuszczać, że była to reakcja na przejęcie przez gminę kontroli nad działalnością Bractwa Pogrzebowego. W testamencie zapisano ograniczenia dotyczące wykorzystania obiektu: dom modlitwy nie mógł być nigdy zamieniony na inną działalność, nawet religijną czy dobroczynną, a wszelkie modlitwy i nauki miały pozostać zgodne z tradycją ortodoksyjną. Przedstawiciele Gminy Żydowskiej, tacy jak lekarz Marek Arnsztajn, adwokat Bolesław Warman, dyrektor banku Jakub Kipman oraz Henoch Rechtszaft, byli głównymi aktorami tego przejęcia. Zwracano uwagę na obawy właścicieli, że asymilatorzy mogą dążyć do przekształcenia synagogi w miejsce reformowane.
Wynikało to również z zasady, że komitet synagogalny miał być wybierany jedynie spośród wiernych uczęszczających do tego miejsca, bez jakiejkolwiek ingerencji ze strony gminy. W 1914 roku przeprowadzono gruntowny remont budynku synagogi.
Przed II wojną światową w synagodze odbywały się wieczorne wykłady talmudyczne, znane jako Sziur be Cibur, prowadzone przez dwóch uznanych talmudystów: Mosze Ajzenberga oraz Dawida Muszkatblita. Niestety, podczas wojny hitlerowcy zdewastowali wnętrze bożnicy, która przez pewien czas służyła jako magazyn oraz warsztat. Synagoga przetrwała w dobrym stanie tylko dlatego, że znajdowała się po aryjskiej stronie miasta.
Po wojnie bożnica została ponownie wyremontowana i przystosowana do kultu religijnego. Jednak w 1984 roku z powodu braku minjanu, czyli dziesięciu mężczyzn wymaganych do odprawiania nabożeństwa, zawieszono ceremonię szabatową i świąteczną. W 1987 roku, w 45. rocznicę likwidacji getta lubelskiego, synagoga przeszła kolejny remont, a obecnie odbywają się tam sporadyczne uroczystości religijne. Wnętrze podzielono na trzy pomieszczenia; w głównym zaaranżowano Izbę Pamięci Żydów Lublina, z inicjatywy Symchy Wajsa, gdzie prezentowane są m.in. sprzęty liturgiczne, dokumenty oraz różnorodne eksponaty, w tym kilka zwojów Tory i stare księgi.
W tym samym roku miała miejsce ostatnia w Lublinie bar micwa Jakuba Muszkatblita, prawnuka talmudysty Dawida Muszkatblita. Niestety, 27 maja 1995 roku miało miejsce włamanie, w wyniku którego skradziono cenne eksponaty oraz sprzęt liturgiczny. Ocalał jedynie jad, który znaleziono następnego dnia na śmietniku, podczas gdy złodzieje ostatecznie nie zdobyli wartościowego księgozbioru. Do dziś udało się odtworzyć jedynie część bogatej kolekcji z przeszłości.
W 2006 roku synagoga straciła status głównej synagogi lubelskiej gminy żydowskiej, po tym jak otworzono tymczasową synagogę, a później 11 lutego 2007 roku synagogę w Jeszywas Chachmej Lublin. Mimo tego, miejsce to pozostaje aktywną synagogą, będącą także siedzibą oddziału lubelskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce oraz stanowi centrum spotkań dla członków Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej.
Architektura
Na zachętę do odkrywania architektury synagogi Chewra Nosim w Lublinie, przyjrzyjmy się jej charakterystycznym cechom. Budowla murowana, w stylu klasycystycznym, została zaprojektowana na podstawie prostokątnego planu. W obrębie jej konstrukcji wyróżniają się dwie kondygnacje w przedniej części oraz trzy w tylnej.
Jednym z najważniejszych elementów estetycznych tej synagogi są cztery okna zakończone w półokrągły sposób, oddzielone pilastrami i skierowane w stronę głównej ulicy. Efektowny gzyms koronujący dopełnia całości budynku, którego dwuspadowy dach nadaje mu klasyczny wygląd. Główna sala modlitewna, wyróżniająca się płaskim drewnianym stropem, zlokalizowana jest na pierwszym piętrze. Na parterze natomiast znajdują się sklepy, które pierwotnie miały na celu zapewnienie utrzymania modlitwy.
Wejście do synagogi umiejscowione jest w bramie kamienicy numer 8, co staje się swoistym zaproszeniem do odkrywania przestrzeni modlitewnej. Wewnątrz, na wschodniej ścianie, pomiędzy dwoma oknami, dostrzec można półokrągłą wnękę po aron ha-kodesz. Po lewej stronie od niej usytuowany jest pulpit kantora, ozdobiony aksamitną płachtą, na której widnieje haftowana gwiazda Dawida. Na tym pulpicie ulokowana jest elektryczna menora, symbolizująca tradycję i religię.
W centralnym punkcie sali znajduje się bima, również pokryta aksamitną płachtą z podobnym haftem, na której eksponowany jest zabytkowy zwój Tory oraz drewniany jad. Ciekawym dodatkiem do wnętrza jest galeria zdjęć na ścianie północnej, ilustrująca życie Żydów w Lublinie w okresie międzywojennym oraz podczas II wojny światowej. Warto zauważyć, że podczas nabożeństw ta ściana jest zasłaniana specjalną kotarą z uwagi na obecność sylwetek ludzkich, co w judaizmie jest zabronione.
Na tymże obszarze umiejscowiona jest tablica pamiątkowa w trzech językach: polskim, hebrajskim i jidysz, upamiętniająca Polaków, którzy okazali pomoc Żydom podczas II wojny światowej. Tablica głosi: Chwała Polakom, którzy nieśli pomoc Żydom w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Warto także zwrócić uwagę na południową ścianę, gdzie znajdują się stoły, ławy oraz specjalna szafa, zawierająca różnorodne eksponaty związane z życiem religijnym Żydów, takie jak talit gadol, talit katan, stare modlitewniki, tefiliny, świeca hawdalowa oraz purimowa kołatka.
Co ciekawe, przez wiele lat po II wojnie światowej w bożnicy przechowywano oryginalny parochet, bogato haftowany, który prawdopodobnie pochodził z synagogi w Jeszywas Chachmej Lublin. Po otwarciu małej synagogi w jesziwie, parochet ten został przeniesiony do nowej lokalizacji.
Księgozbiór
W zachodniej części synagogi można znaleźć imponujący zbiór książek, który obejmuje utwory w hebrajskim oraz jidysz. Wiele z tych dzieł ma bogatą historię, ponieważ pierwotnie należały do różnorodnych bibliotek synagogalnych, domów modlitwy oraz osób prywatnych. Warto również zauważyć, że niektóre z książek zostały wydane dopiero po zakończeniu II wojny światowej.
Wśród tego bogatego księgozbioru szczególną uwagę przyciągają sześć cennych tomów pochodzących z biblioteki Jeszywas Chachmej Lublin, które zostały starannie wyeksponowane. W ich wnętrzu można dostrzec wyblakłe biblioteczne pieczęcie w języku hebrajskim, które wskazują na adres wspomnianej jesziwy. W 2007 roku te wyjątkowe książki zostały ponownie przeniesione do gmachu Jeszywas Chachmej Lublin. Do najważniejszych dzieł zaliczają się:
- Miszna – wydana w Czerniowcach w 1854,
- Chumasz, tom III – wydany w Warszawie w 1873,
- Sochar Habris – wydany w Użhorodzie.
Pozostałe obiekty w kategorii "Synagogi":
Synagoga na nowym cmentarzu żydowskim w Lublinie | Synagoga w Jeszywas Chachmej LublinOceń: Synagoga Chewra Nosim w Lublinie