Nowy cmentarz żydowski w Lublinie

---

Historia

Do II wojny światowej

Nowy cmentarz żydowski w Lublinie został ustanowiony w 1828 lub 1829 roku, a pierwsze pochówki miały miejsce w latach 30. XIX wieku. Podczas I wojny światowej utworzono na jego terenie żydowski cmentarz wojenny. W 1918 roku ciała z tej nekropolii zostały ekshumowane i przeniesione na nowo założony cmentarz przy ulicy Unickiej. W sumie złożono tam około 164 zmarłych.

W roku 1932 powierzchnia cmentarza wynosiła około 86 428 metrów kwadratowych. Cmentarz był również aktywny w czasie II wojny światowej, a w 1940 roku został powiększony o dodatkowe dwa hektary. Niestety, stał się on miejscem masowych egzekucji oraz pochówku ofiar getta lubelskiego, jak również osób związanych z więzieniem na zamku lubelskim. Ostatnie pochówki odbyły się co najmniej do października 1942 roku.

Po likwidacji getta na Majdanie Tatarskim, Niemcy zniszczyli cmentarz, pozostawiając jedynie pusty plac, fragment muru oraz dwa zniszczone ohele. Co więcej, macewy były wykorzystywane do utwardzenia drogi, znanej jako Czarna Droga, w obozie koncentracyjnym Majdanek.

Polska Ludowa

Pierwszy powojenny pogrzeb na cmentarzu miał miejsce 23 listopada 1944 roku, kiedy to pochowano doktora Zygfryda Wienera, docenta UMCS. W innych relacjach można spotkać informacje o pierwszym powojennym pochówku, który dotyczył żołnierza WP, odnalezionego nieżywego w piwnicy przy ulicy Świętoduskiej. W roku 1945 na cmentarzu spoczęli trzej żołnierze, którzy zmarli w Szpitalu Okręgowym nr 2 w Lublinie. Przypuszcza się, że tam również złożono szczątki Leona Feldhendlera.

15 grudnia 1946 roku miały miejsce pochówki Żydów ekshumowanych z terenu Majdanu Tatarskiego, natomiast w 1947 roku pochowano 40 ofiar egzekucji z Jakubowic Murowanych. W marcu 1948 roku odbył się pogrzeb dzieci, które wcześniej ekshumowano z terenu żydowskiej ochronki mieszczącej się przy ulicy Grodzkiej.

W 1952 roku powierzchnia cmentarza wynosiła około 8,5 hektara, a sześć lat później, w 1958 roku, ekshumowano szczątki rabina Majera Szapiry, które następnie przeniesiono do Jerozolimy. W tym samym roku na cmentarzu złożono szczątki ponad dwóch tysięcy Żydów, którzy zostali ekshumowani z terenu całej Lubelszczyzny.

W 1960 roku na cmentarzu wybuchł pożar, najprawdopodobniej spowodowany przez dzieci, które nielegalnie przedostały się przez ogrodzenie. W latach 60. Kongregacja Wyznaniowa z Lublina prowadziła sprzedaż siana pochodzącego z tego terenu. W 1965 roku administratorzy cmentarza rozpoczęli działania porządkowe, które były finansowane przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej przy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. W 1966 roku przeprowadzono inwentaryzację nagrobków, podczas której odnotowano 68 zachowanych nagrobków, a część użytkowa cmentarza została ogrodzona.

W 1968 roku złożono szczątki ekshumowane z likwidowanego cmentarza żydowskiego w Puławach. W latach 1968–1973 teren nekropolii przecięto przez obwodnicę miejską. Niestety, podczas robót budowlanych szczątki ludzkie były wyrzucane w pobliskie krzaki, gdzie pozostały widoczne przez kolejne lata. Na przełomie lat 70. i 80. powierzchnia cmentarza wynosiła 8,6 hektara, a część czynna miała zaledwie 0,528 ha.

W 1981 roku na terenie cmentarza pozostawały jedynie nieliczne resztki dawnego muru, a wiele nagrobków uległo zniszczeniu. Lata 80. XX wieku były świadkiem nieodpowiedzialnego wykorzystywania tego terenu jako miejsca libacji alkoholowych i schadzek. Północna część cmentarza była także traktowana jak prowizoryczny parking.

Od końca lat 80.

9 listopada 1987 roku odsłonięto pomnik Pamięci Ofiar Getta i Zwycięstwa nad Faszyzmem. W lipcu 1990 roku odbył się pochówek szczątków 190 osób, które odnaleziono w zbiorowej mogile na Majdanie Tatarskim.

Pod koniec lat 80. Fundacja Sary i Manfreda Frenklów przejęła opiekę nad nekropolią. W 1989 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. Cztery lata później, w północnej części cmentarza odsłonięto pomnik, w którego wnętrzu złożono urnę z prochami ofiar obozu na Majdanku. Również w 1992 roku odsłonięto pomnik upamiętniający 190 osób, które zostały pochowane dwa lata wcześniej.

Na powierzchni 8,6 ha znajduje się około 50 nagrobków, w tym wiele współczesnych. Część czynna cmentarza jest na stałe użytkowana przez lubelską gminę żydowską. W 1991 roku na obszarze cmentarza otwarto Izbę Pamięci, która jest połączona z małą czynną bożnicą.

---

Oceń: Nowy cmentarz żydowski w Lublinie

---