Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

Cmentarze

Cmentarze usytuowane przy ul. Lipowej w Lublinie stanowią niezwykle istotny zespół nekropolii, będący najstarszym oraz najbardziej znanym wschodnim kompleksem tego typu w Polsce.

W skład tego wyjątkowego miejsca wchodzą: cmentarz rzymskokatolicki, ewangelicko-augsburski, prawosławny oraz wojskowo-komunalny, którego główna brama wejściowa mieści się od strony ul. Białej.

Historia tej wyjątkowej nekropolii, uznawanej za jedną z najcenniejszych w Polsce, sięga roku 1794. Cmentarz ten jest przykładem wielonarodowości oraz wielowyznaniowości, co manifestuje się w zróżnicowanych nagrobkach, z których wiele to prawdziwe arcydzieła sztuki rzeźbiarskiej.

Na tej lubelskiej nekropolii spoczywają wybitne postacie zasłużone dla miasta oraz kraju, w tym ks. Piotr Ściegienny, znany jako zesłaniec i aktywista społeczny. Cmentarz był także miejscem wiecznego spoczynku żołnierzy armii austro-węgierskiej, którzy polegli w I wojnie światowej, a także bohaterów walczących z bolszewikami oraz żołnierzy Armii Krajowej biorących udział w wydarzeniach 1939 roku.

W północnej części nekropolii znajduje się cmentarz ewangelicki, na którym spoczywają prochy rodziny Vetterów, znanej i zasłużonej dla Lublina. Obok niej usytuowany jest cmentarz prawosławny, gdzie można odnaleźć cerkiew pw. Świętych Niewiast Niosących Wonności, będącą ważnym punktem na mapie tego wyjątkowego miejsca.

Historia

Do końca XVIII wieku w Lublinie nie istniało wyznaczone miejsce do pochówków. Mieszkańcy tego miasta chowani byli głównie w kryptach kościelnych, jak również na niewielkich cmentarzach przykościelnych. Do dzisiaj przetrwały ślady jednego z takich cmentarzy, ulokowanego obok kościoła Świętej Trójcy przy ulicy Ewangelickiej. Zdecydowana większość znajdujących się tam nagrobków pochodzi z początku XIX wieku.

Pozwolenie na otwarcie cmentarza rzymskokatolickiego, które stanowi najstarszą część nekropolii, zostało udzielone w 1794 roku przez biskupa Wojciecha Skarszewskiego. Nekropolia została założona na gruntach klasztoru Panien Brygidek Lubelskich, na tzw. Rurach. O powstaniu tego miejsca zadecydowały austriackie przepisy, które zakazywały grzebania zmarłych w obrębie miejskich kościołów oraz cmentarzy. Na początku nekropolia miała niewielką powierzchnię (1,68 ha), a jej teren zapełniano przede wszystkim szczątkami przenoszonymi z zniszczonych cmentarzy zlokalizowanych w obrębie miasta. Wraz z nimi do nekropolii trafiły również liczne nagrobki, z których niektóre przetrwały do dzisiaj.

Pierwsze regularne pochówki zmarłych zaczęły się odbywać dopiero od jesieni 1811 roku. Początkowo chowano w tym miejscu wolnomyślicieli, w tym masonów, a później również innych mieszkańców Lublina. Cmentarz był ogrodzony i obsadzony lipami, co skutkowało nadaniem mu dwóch nazw: „Pod Lipkami” oraz „Lipki”. W najstarszej części nekropolii znajduje się blisko tysiąc grobów z XIX wieku, z których znacząca ilość wymaga renowacji. Zazwyczaj wykonane zostały z nietrwałych materiałów, takich jak piaskowiec czy wapień, co spowodowało, że wiele grobowców jest dziś opuszczonych.

W związku z rosnącą liczbą pochówków władze kościelne oraz miejskie wielokrotnie dokupowały sąsiadujące tereny, co poszerzyło cmentarz (m.in. w latach 1853, 1870, 1899 oraz przed II wojną światową). Około roku 1825 obok nekropolii katolickiej założono część ewangelicko-augsburską, a po 1840 roku również część grecko-unicką, która obecnie jest znana jako cmentarz prawosławny. W 1915 roku część cmentarza rzymskokatolickiego została wykorzystana przez austriackie władze jako miejsce pochówku żołnierzy, co w kolejnych latach zaowocowało powstaniem osobnego cmentarza, określanego obecnie jako wojskowo-komunalny. W tej części znajdują się także groby komunistów oraz działaczy PZPR.

Na terenie cmentarzy przy ul. Lipowej w Lublinie znajdują się trzy kaplice: pierwsza pw. Wszystkich Świętych w części rzymskokatolickiej, druga pw. Niewiast Niosących Wonności w części prawosławnej oraz kaplica na cmentarzu wojskowo-komunalnym. W roku 2005 oddano do użytku pierwsze w regionie kolumbarium, które ulokowane jest w części ewangelicko-augsburskiej. W prawosławnej części nekropolii pochowani zostali żołnierze armii Ukraińskiej Republiki Ludowej pod dowództwem atamana Semena Petlury, którzy w 1920 roku walczyli u boku Polski przeciwko bolszewikom. Po tej wojnie wielu z tych żołnierzy osiedliło się w Polsce, a przed II wojną światową stanowili aktywną mniejszość w Lublinie.

Ich pochówki odbywały się w wydzielonej części cmentarza, a ostatnimi czasy zaniedbana wcześniej ukraińska kwatera została uporządkowana. W maju 2001 odsłonięto pomnik ku czci ukraińskich żołnierzy, a w 2016 roku, z inicjatywy Związku Kozaków w Polsce, uroczyście pochowano szczątki kozaków dońskich, którzy zginęli w walce z bolszewikami w 1920 roku. Dotąd spoczywali oni na prywatnej posesji w Peresołowicach koło Hrubieszowa. W części prawosławnej znajduje się blisko 500 nagrobków, a w 2009 roku zarządzająca nekropolią parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie uzyskała zgodę na prace związane z utrzymaniem cmentarza. W ich rezultacie utwardzono aleje, oczyszczono i wzmocniono XIX i XX-wieczne pomniki oraz zrekonstruowano niektóre zniszczone nagrobki. Parafia planuje również budowę kolumbarium w odnowionym murze, który dawniej oddzielał część prawosławną od ewangelickiej.

Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie funkcjonują jako jedna nekropolia w świadomości lublinian. Są one nie tylko miejscem pochówków osób zasłużonych, ale także zwykłych mieszkańców miasta i regionu. Od 1985 roku nekropolia ma status zabytku, zarówno ze względu na walory historyczne, jak i artystyczne. Można tu znaleźć pomniki nagrobne, które zostały wykonane przez znanych artystów, takich jak Antoni Kurzawa, Bolesław Jeziorański, Konstanty Laszczka, Ludwik Pyrowicz, Bolesław Syrewicz, Hipolit Kasjan Marczewski, Leon Migalski, Adolf Saturnin Timme i wielu innych. W latach 1976 oraz 1981 historyk sztuki Michał Domański apelował o objęcie opieką konserwatorską cmentarzy przy ul. Lipowej na łamach Kameny, w swoich artykułach przedstawiając pierwsze całościowe rozpoznanie zabytkowych walorów rzeźby nagrobnej. W 1985 roku powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Lublina, który dwa lata później utworzył Komisję Ochrony Zabytków Cmentarnych. Od tego momentu członkowie i sympatycy podejmują doroczne kwestie, mające na celu konserwację oraz ratowanie zabytków cmentarnych.

Pochowani na cmentarzu przy ul. Lipowej

Na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie, spoczywa wielu zasłużonych ludzi. Poniżej przedstawiamy listę osób, które znalazły tu swoje miejsce wiecznego spoczynku, z podziałem na różne wyznania i kategorie.

Część rzymskokatolicka

Część ewangelicko-augsburska

Część prawosławna

Część wojskowo-komunalna

Przypisy

  1. Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Uroczystości pogrzebowe kozaków na cmentarzu w Lublinie [dostęp 28.05.2016 r.]
  2. A. Radziukiewicz, Nekropolia pięknieje, „Przegląd Prawosławny”, nr 12 (342), grudzień 2012 r.
  3. Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Lipowej. Lublin, Lwów – miasto filmowe. [dostęp 16.03.2009 r.]
  4. Cmentarze w Lublinie. Magiczny Lublin. [dostęp 16.03.2009 r.]
  5. Historia. Rzymskokatolicki cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie. [dostęp 16.03.2009 r.]
  6. Kwesta na odnowienie najstarszego cmentarza w Lublinie. Wirtualna Polska. [dostęp 16.03.2009 r.]
  7. Lublin, cmentarz przy ul. Lipowej – pomnik i mogiły żołnierzy Petlury. komendant.cal.pl. [dostęp 16.03.2009 r.]
  8. a b Pięćset zabytkowych nagrobków do renowacji. Gazeta Lublin. [dostęp 16.03.2009 r.]

Oceń: Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

★★★★★
Średnia ocena:4.45 Liczba ocen:5