Henryk Ehrlich

---

Życiorys

Henryk Ehrlich przyszedł na świat w maju 1882 roku w Lublinie, w rodzinie młynarza Mojżesza oraz Salomei z Blechmanów. Jego dalsze losy związane były z Warszawą, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Wówczas związał się z Bundem, wstępując do tej organizacji w 1903 roku. Dnia 4 maja 1904 roku został aresztowany w Warszawie, podczas gdy próbował złożyć bukiet czerwonych kwiatów na karawanie z trumną zmarłego socjalisty Józefa Birencwajga. Po udanym staraniu o zwolnienie z więzienia, przeniósł się do Berlina, by tam kontynuować edukację.

Kiedy w 1905 roku dotarła do niego wieść o wybuchu rewolucji, niezwłocznie wrócił do Warszawy. Współpraca z Bronisławem Grosserem przy wydawaniu podziemnej gazety „Nasze Hasło” stała się jednym z jego ważnych działań. Po niepowodzeniu rewolucji, Ehrlich osiedlił się w Petersburgu, gdzie w 1908 roku uzyskał dyplom prawnika. Po tym, jak wrócił do Warszawy, w 1912 roku ponownie udał się do Rosji w celu współpracy z mienszewikami w ramach Bundu. Aresztowany przez władze, wkrótce został zwolniony z powodu stanu zdrowia.

Pracował u znanego adwokata Maksymiliana Winawera, który był członkiem liberalnej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej (kadetów). W 1913 roku Ehrlich stał się członkiem Komitetu Centralnego Bundu. Jego aktywność polityczna przyniosła owoce po obaleniu caratu w 1917 roku, kiedy Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przez jego inicjatywę przegłosowała uchwałę o prawie narodów do samostanowienia. Podczas I Wszechrosyjskiego Zjazdu Rad w lipcu 1917 roku piastował stanowisko członka Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK), które sprawował aż do bolszewickiego przewrotu.

Ehrlich opowiadał się za mienszewikami podczas rewolucji październikowej. W październiku 1918 roku wyjechał z rodziną do odrodzonej Polski, gdzie objął przewodnictwo w Bundzie. Był zdecydowanym przeciwnikiem przystąpienia partii do Kominternu. W Warszawie zasiadał w Radzie Miejskiej oraz angażował się w działania Gminy Żydowskiej. Jako adwokat, również współpracował w Zrzeszeniu Prawników Socjalistów. W 1930 roku, gdy Bund przyłączył się do Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej, Ehrlich został członkiem jej egzekutywy.

Po rozpoczęciu II wojny światowej i agresji niemieckiej przeciwko Polsce, jako lider Bundu, Ehrlich doprowadził do wydania odezwy, apelującej do Żydów o opór wobec niemieckiego najazdu. Jako osoba już wkrótce z zauważył, przedostał się do strefy okupacyjnej ZSRR, gdzie został aresztowany przez NKWD w Brześciu 4 października 1939 roku. 2 sierpnia 1940 roku skazany na śmierć, wyrok został mu jednak zamieniony na 10 lat obozu pracy. W 1941 roku, na podstawie układu Sikorski-Majski, został uwolniony.

Wówczas Ehrlichowi zaproponowano udział w powstaniu Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, którego liderem został Solomon Michoels. Mimo iż miał odlecieć do Londynu z generałem Sikorskim, 4 grudnia 1941 roku Ehrlich i Wiktor Alter zostali aresztowani przez NKWD, bez wyraźnego powodu. Wkrótce po ich aresztowaniu, wydano informację o rzekomym szpiegostwie. Aresztowanie Ehrlicha wywołało międzynarodowe oburzenie, a władze ZSRR przez długi czas milczały, aż w lutym 1943 roku ogłoszono, iż zostali rozstrzelani jako „szpiedzy Hitlera”.

W rzeczywistości Ehrlich od 23 grudnia 1941 roku był więźniem nr 42, a jego wyrok śmierci za „zdradę” został wydany w warunkach, które wzbudziły kontrowersje. Istnieją różne informacje o jego śmierci – jedne mówią o samobójstwie, inne o rozstrzelaniu go w grudniu 1941 roku. Sytuacja ta wskazuje na nieprzewidziane przez władze radzieckie reakcje międzynarodowe na aresztowanie Ehrlicha oraz Altera.

Pomimo licznych nieporozumień, latem 1943 roku wśród Żydów w Polsce zaczęły pojawiać się listy, rzekomo pisane przez Ehrlicha oraz Altera do ich działaczy w warszawskim getcie. Henryk Ehrlich był żonaty z Zofią z Dubnowów, miał dwóch synów – Aleksandra (ur. 1912) i Wiktora (ur. 1914). Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu żydowskim w Warszawie, przy ulicy Okopowej, który został odsłonięty 17 kwietnia 1988 roku.

Bibliografia, linki

Bibliografia dotycząca Henryka Ehrlicha zawiera szereg istotnych źródeł i odniesień, które są kluczowe dla zrozumienia jego życia oraz działalności. Wśród wymienionych pozycji znajdują się:

• Erlich Henryk. jhi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. [w:] Polski Słownik Judaistyczny, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma,
• Эрлих Хенрих,
• Федор Лясс, „ЗАКЛЮЧЕННЫЕ N 42 и N 41” (krewne początki Ewrjskiego Antyfaszystowskiego Komitetu – jesień 1941),
• Stanisław Swianiewicz, „W cieniu Katynia”, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02093-X,
• Jan Jagielski: „Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej”. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 50–51, ISBN 83-90-66296-5,
• Stanisław Ostrowski, „Ostatni Prezydent polskiego Lwowa, Dni Pohańbienia, Wspomnienia 1939–1941” – relacja opisująca Kujbyszew w dniach aresztowania Ehrlicha i Altera, w tym opis pokoju hotelowego, w którym przebywali, i z którego ich zabrano.
• Time magazine, kwiecień 1943 – demonstracja związkowców w USA w obronie Altera i Ehrlicha. time.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-04)],
• zob. Kotkowsky, „Memoirs o listach Henryka Wiktorskiego (Henryka Ehrlicha i Wiktora Altera)”.

Wszystkie te źródła stanowią ważny wkład w dokumentację życia i pracy Henryka Ehrlicha, przyczyniając się do pogłębienia wiedzy na temat tego wybitnego działacza.

---

Oceń: Henryk Ehrlich

---