Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności, położona w Lublinie, jest prawosławną cerkwią cmentarną, która pełni szczególną rolę w życiu duchowym lokalnej społeczności. Należy do parafii katedralnej Przemienienia Pańskiego w Lublinie i wchodzi w skład dekanatu Lublin, będącego częścią diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Historia cerkwi sięga lat 1902−1903, kiedy to została ufundowana przez Andrieja Diejkuna, ówczesnego prezesa lubelskiej izby skarbowej. Jej poświęcenie miało miejsce 28 sierpnia 1903 roku. Od samego początku pełniła funkcję cerkwi cmentarnej, będąc miejscem uroczystości pogrzebowych oraz nabożeństw modlitewnych w intencji zmarłych.
Architektura tego obiektu jest wyjątkowa, ponieważ reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski w wariancie moskiewsko-jarosławskim, znanym także jako neoruski. Cerkiew jest pięciokopułowa i trójdzielna, z dzwonnicą usytuowaną nad przedsionkiem. Wnętrze jest dwupoziomowe, a nabożeństwa odbywają się w górnej części, gdzie znajduje się ołtarz oraz jednorzędowy ikonostas. W dolnej krypcie złożeni są fundator świątyni oraz jego żona.
Budynek zlokalizowany jest w obrębie prawosławnej części XIX-wiecznego cmentarza, który jest częścią większego kompleksu cmentarnego przy ulicy Lipowej w Lublinie. Ta historyczna ceremonia oraz unikalna architektura sprawiają, że cerkiew jest miejscem o dużym znaczeniu dla kultury i tradycji prawosławnej w Lublinie.
Historia
Cerkiew, znana jako Świętych Niewiast Niosących Wonności, została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku, a dokładniej na początku 1902 roku. Fundatorem этой świątyni był Andriej Diejkun, który pełnił funkcję prezesa lokalnej izby skarbowej i jednocześnie starosty parafii przy soborze Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Lublinie. Jego intencją było upamiętnienie zmarłej małżonki, co wyraził poprzez przeznaczenie kwoty 12 tys. rubli na budowę cerkwi. Uroczystość związana z położeniem kamienia węgielnego miała miejsce 3 czerwca 1902 roku.
Projekt architektoniczny był dziełem inżyniera Grigorija Artynowa, a pracami budowlanymi zarządzał komitet pod przewodnictwem gubernatora lubelskiego Władimira Tchorżewskiego. Konsekracja cerkwi, która miała miejsce 28 sierpnia 1903 roku, była przewodniczona przez biskupa lubelskiego Eulogiusza, przy asyście archimandryty Dionizego oraz protojerejów Nikołaja Straszkiewicza i Nikołaja Glinskiego z soboru w Chełmie, a także duchowieństwa z cerkwi znajdujących się w Lublinie. Niestety, Andriej Diejkun nie doczekał zakończenia budowy cerkwi, a jego ostatnimi miejscami spoczynku stały się krypta dwupoziomowa obiektu, gdzie został pochowany razem z żoną. W krypcie znajdował się również gubernator Władimir Tchorżewski.
Od samego początku, cerkiew pełniła zatem funkcje kaplicy pogrzebowej, jednocześnie zapewniając miejsce do modlitwy dla około 100 wiernych. Na przestrzeni lat, różne źródła podają, że pierwotnymi patronami tej świątyni byli święci Andrzej Stratylates i męczennica Maria, co potwierdzają zapisy w prasie cerkiewnej z okresu po jej wyświęceniu. Z kolei Cynalewska-Kuczma wspomina o czterech patronach, którymi obok Andrzeja i Marii, są także święte Maria i Marta z Betanii. Obecnie, patronkami głównej cerkwi są Święte Niewiasty Niosące Wonności, natomiast dolnej świątyni przewodzi św. prorok Eliasz.
W kontekście historii po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w 1918 roku, wielu prawosławnych utraciło część świątyń w wyniku akcji rewindykacyjnej, jednak cerkiew na cmentarzu przy ulicy Lipowej, w pobliżu cerkwi Przemienienia Pańskiego, stała się jedną z zaledwie dwóch świątyń tego wyznania, które pozostały w Lublinie.
Po zakończeniu II wojny światowej, dzięki staraniom ks. Aleksego Baranowa, cerkiew pozostała własnością parafii prawosławnej, co dawni właściciele zawdzięczają uporządkowaniu kwestii własnościowych związanych z budowlami tego wyznania w Lublinie oraz uzyskaniu od nowych władz potwierdzenia praw do dalszego ich użytkowania.
W 1984 roku cerkiew została wpisana do rejestru zabytków, a nieco ponad rok później cała jej okolica – kompleks cmentarzy przy ulicy Lipowej – uzyskała status zabytku. Na początku XXI wieku, starano się o odnowienie ikonostasu w górnej części świątyni, jak również ikon, które w niej przechowywano. W 2009 roku arcybiskup lubelski i chełmski Abel przeprowadził ponowne poświęcenie tego elementu. Niestety, obiekt kilka razy padał ofiarą wandalizmu, a w 2007 roku doszło do kradzieży około 100 kg miedzianej blachy z dachu.
Wrzesień 2013 roku przyniósł wiadomość o rozpoczęciu remontu prawosławnego cmentarza, w ramach którego zaplanowano odnowienie elewacji cerkwi oraz instalację nowego oświetlenia. Po zrealizowaniu wszystkich prac, a także po wzbogaceniu wnętrza o nowe polichromie, cerkiew otrzymała miano rekonsekrowanej 18 kwietnia 2017 roku, kiedy to przewodniczył jej arcybiskup Abel.
Architektura
Cerkiew cmentarna w Lublinie zachwyca swoją architekturą, która wpisuje się w styl bizantyjsko-rosyjski. Jest to budowla trójdzielna, z charakterystycznym podziałem przestrzennym. Wejście do świątyni odbywa się przez prostokątny przedsionek, który jest zwieńczony wieżą-dzwonnicą. Dach tej wieży ma formę namiotową i kończy się niewielką, cebulastą kopułką, co dodaje całości niepowtarzalnego wyglądu.
Nawa cerkiewna została zaprojektowana na planie kwadratu, a nad nią również wznosi się dach namiotowy z cebulastą kopułką. W narożnikach nawy zlokalizowane są cztery analogiczne konstrukcje, umieszczone na cylindrycznych bębnach, co wzmacnia harmonijną formę budowli. Pomieszczenie ołtarzowe jest umiejscowione w półkolistej absydzie, a jego elegancja podkreślają złocone krzyże, które zwieńczają wszystkie kopuły cerkwi. Krzyże te zostały odlane w lubelskiej fabryce „E. Plage i T. Laskiewicz”.
Warto zwrócić uwagę na detale architektoniczne, które nawiązują do siedemnastowiecznych cerkwi Moskwy i Jarosławia. W szczególności zastosowanie typowego piatigławia, czyli pięciu kopuł umieszczonych nad nawą, oraz charakterystyczne kokoszniki i obniżone łuki, nadają budowli autentyczny charakter. Użycie dwukolorowej i nieotynkowanej cegły oraz formowanie blachy w specyficzne romby to elementy, które zwiększają estetykę obiektu. Kolorowe kafelki w narożnikach dodatkowo zdobią świątynię.
We wnętrzu górnej cerkwi znajduje się jednorzędowy ikonostas, którego zwieńczenie z ikoną Ostatniej Wieczerzy już na pierwszy rzut oka przyciąga wzrok. Ikonostas został wykonany w znanej pracowni Borysowa w Moskwie, za cenę 975 rubli. Inne ikony, które zdobią wnętrze, pochodzą z moskiewskiej pracowni Niemirowa. Dzwonnica cerkwi zsynchronizowana jest z sześcioma dzwonami, które odlano w ludwisarni Finlandzkiego, a ich koszt wyniósł 743 ruble. Aby wejść do górnej cerkwi, trzeba pokonać osiem stopni, co nadaje charakter dynamicznego przejścia.
Wnętrze górnej cerkwi ma różowe ściany, malowane do wysokości wzrostu człowieka, co sprawia, że atmosfera staje się ciepła i przyjazna. Nad ikonostasem widnieje cerkiewnosłowiański napis Swiatyj Boże, będący początkiem trisagionu, co dodatkowo podkreśla liturgiczny charakter miejsca. Uzupełnieniem wnętrza jest ikona Zmartwychwstania, która melduje obecność sacrum.
Cerkiew dolna, zbudowana z polnego kamienia, pełni funkcję krypty, będąc częściowo zagłębiona w ziemi. Oświetlana światłem słonecznym przez okna, tworzy intymną atmosferę, kontrastując z górną przestrzenią.
Przypisy
- a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
- Jakie tajemnice skrywa cerkiew na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie? Zobacz zdjęcia [online], Krasnystaw Nasze Miasto, 11.11.2021 r. [dostęp 11.11.2021 r.]
- Szlachetka M.: Prawosławny cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie doczekał się remontu. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 24.09.2013 r.]
- Dmitruk S.: Lubelski cmentarz będzie odnowiony. lublin.cerkiew.pl, 17.02.2009 r. [dostęp 01.09.2013 r.]
- Andrzej Łoś: Akt wandalizmu w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 01.09.2013 r.]
- dmitruk S.: Niedziela Niewiast niosących wonności w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 01.09.2013 r.]
- Szlązak A., Wójtowicz A., Majuk E.: Świątynie prawosławne w Lublinie. teatrnn.pl. [dostęp 13.11.2014 r.]
- L. Utrutko. W służbie Cerkwi. „Przegląd Prawosławny”. 08 (242), 01.08.2005 r.
- a b c Czapkowicz M.: Poświęcenie ikonostasu w kaplicy cmentarnej w Lublinie. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 01.09.2013 r.]
- Historia Prawosławia w Lublinie. [dostęp 16.03.2009 r.]
- Religie. Lublin, Lwów – miasto filmowe. [dostęp 16.03.2009 r.]
- a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 141.
- a b c P. Cynalewska-Kuczma: Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 103.
- a b Oswiaszczenije kładbiszczenskago chrama w g. Lublinie, „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”, nr 41, r. XXVII (1903), s. 507.
- a b N. Straszkiewicz, Postrojenije i oswiaszczenije Lublinskoj kładbiszczenskoj Andrieje-Mariinskiej cerkwi, „Chołmsko-Warszawskij Jeparchialnyj Wiestnik”, nr 43, r. XXVII (1903), ss. 527–529.
Pozostałe obiekty w kategorii "Cerkwie":
Sobór Przemienienia Pańskiego w Lublinie | Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lublinie | Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w LublinieOceń: Cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności w Lublinie