Parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie

---

Historia

Początki prawosławia w regionie Lubelszczyzny sięgają XIII wieku. Historia ta związana jest z utworzeniem biskupstwa w Uhrowsku w 1205 roku, które przeniesiono do Chełma w 1240 roku. Warto zaznaczyć, że niektóre źródła podają, iż biskupstwo chełmskie istniało już w 1072 roku.

Na przełomie XIV wieku, na polecenie króla Władysława Jagiełły, na Zamku w Lublinie powstała kaplica Świętej Trójcy. Była ona zdobiona freskami w stylu bizantyjsko-ruskim, wykonanymi w 1418 roku. W wypadku Lublina, ważnym punktem była cerkiew Przemienienia Pańskiego, której fundatorką była księżna kijowska Maria Iwanowna; wzmiankowano ją w 1447 roku na Słomianym Rynku, według pisma biskupa chełmskiego, Filipa Felicjana Szumborskiego. Dokładna lokalizacja była podana przez metropolitę kijowskiego Michała Rahozy, który opisał cerkiew „na Czwartku, na górze przy gościńcu Litewskim i Ruskim”.

Unia brzyska z 1596 roku spotkała się z dużym oporem ze strony prawosławnych mieszkańców Lubelszczyzny. Kluczową rolę w tej walce odegrały bractwa cerkiewne, które działały na rzecz zachowania tradycji. W marcu 1633 roku, podczas sejmu koronacyjnego w Krakowie, nowo mianowany król Władysław IV wydał przywileje, które korzystnie wpłynęły na sytuację prawosławnych; zwolniły one parafię z jurysdykcji unickiego biskupa chełmskiego.

Wkrótce po ich ogłoszeniu, Piotr Mohyła, metropolita kijowski, przybył do Lublina, gdzie 15 marca 1633 roku dokonał poświęcenia cerkwi Przemienienia Pańskiego. Niestety, już w 1635 roku świątynia została zajęta przez unitów, co było początkiem długotrwałej walki o jej odzyskanie. W 1650 roku, podczas powstania Bohdana Chmielnickiego, cerkiew powróciła w ręce prawosławnych, tylko po to, by w 1651 roku, ponownie zostać zajętą przez unickich wyznawców. Takie wydarzenia powtarzały się aż do 1658 roku, kiedy to na mocy ugody hadziackiej kościół został przywrócony prawosławnych.

W roku 1785 do Lublina przybyli nowi wyznawcy prawosławia, w tym greccy kupcy, którzy uzyskali zgodę od króla Stanisława Augusta na budowę cerkwi pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy przy ulicy Zielonej, dzisiaj znanej jako rzymskokatolicki kościół św. Jozafata. Z czasem nowopowstała parafia wzbogaciła się o Rusinów, co wpłynęło na późniejsze losy prawosławia w Lublinie.

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku, sytuacja prawosławnych i unitów w Lublinie nie uległa dramatycznym zmianom, pomimo zmieniającej się przynależności państwowej. Reorganizacja miała miejsce w latach po powstaniu styczniowym, kiedy carskie władze postanowiły raz na zawsze zlikwidować unicką diecezję chełmską. Procesy latynizacyjne w obrzędowości przenosiły się do polskich świątyń, jednak władze lokalne starały się zachować elementy prawosławne. W drugiej połowie XIX wieku prowadzono remont cerkwi Przemienienia Pańskiego, usuwając elementy katolickie. W 1875 roku parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie, licząca około 80 osób, przeszła pod nowo utworzoną eparchię chełmsko-warszawską.

Między 1873 a 1876 rokiem wzniesiono sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego na placu Litewskim, gdzie stał się on nową konkatedrą eparchii, a w latach 1902-1903 na cmentarzu przy ulicy Lipowej zbudowano cerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności. W czasie I wojny światowej parafia zawiesiła swoją działalność, ponieważ wielu prawosławnych udało się na bieżeństwo.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, sytuacja prawosławnych w Lublinie znacząco się pogorszyła, ponieważ stracili oni większość swoich świątyń. Z powodu zmian strukturalnych, świątynia „pułkowa” przy Alejach Racławickich została przekształcona w kościół rzymskokatolicki Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Wówczas, tylko dwie cerkwie pozostały pod kontrolą prawosławnych: Przemienienia Pańskiego i Świętych Niewiast Niosących Wonności. Początkowo planowano zintegrować lubelskich prawosławnych z parafii w Chełmie, jednak ostatecznie podjęto decyzję o reaktywacji lokalnej parafii.

W okresie międzywojennym, parafia liczyła około 500 wiernych i wchodziła w skład diecezji warszawsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W czasie II wojny światowej parafia została przypisana do diecezji chełmsko-podlaskiej. Po wojnie, dzięki staraniom ks. Aleksego Baranowa, nastąpiło uporządkowanie spraw majątkowych wspólnoty.

Od 1951 do 1989 roku parafia w Lublinie była częścią diecezji warszawsko-bielskiej. W marcu 1989 roku przywrócono diecezję lubelsko-chełmską, a 17 maja w cerkwi parafialnej miało miejsce podniesienie świątyni do rangi soboru katedralnego przez nowo wyświęconego biskupa Abla. W XXI wieku, liczba wiernych wzrosła do około 1000 osób, głównie Ukraińców, Rosjan i Białorusinów. W 2003 roku, na ulicy Gustawa Dolińskiego, zbudowano cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego, która stała się częścią Prawosławnego Domu Opieki. W 2006 roku utworzono nową parafię (św. Piotra Mohyły), z myślą o ukraińskojęzycznej społeczności prawosławnej w Lublinie.

Wspólnota parafii Przemienienia Pańskiego w Lublinie obejmuje także filię w Kolechowicach oraz parafię św. Mikołaja w Dratowie.

Wykaz proboszczów

W historii parafii Przemienienia Pańskiego w Lublinie, lista proboszczów odgrywa kluczową rolę, pokazując duchowe przywództwo na przestrzeni lat. Wśród nich znajdują się:

• 1868–? – ks. Mikołaj Kolenkowski,
• ?–1943 – ks. Jakub Kostecki,
• 1945–1961 – ks. Aleksy Baranow,
• 1979–1991 – ks. Bazyli Roszczenko,
• 1991–1994 – ks. Aleksy Andrejuk,
• 1994–1996 – ks. Sławomir Chwojko,
• – ks. Andrzej Łoś (obecnie).

---

Oceń: Parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie

---