Biernat z Lublina

Kultura i sztuka

Biernat z Lublina, znany również pod innymi nazwiskami takimi jak Lubelczyk, Bernardus Lublinensis czy Bernardus Lublinius, to postać o niezwykle bogatej biografii, która wpisała się w karty polskiej literatury. Urodził się około 1465 roku w Lublinie, a zmarł około 1529 roku. Był on poetą renesansowym, znanym również jako tłumacz oraz bajkopisarz.

W dorobku literackim Biernata znajdują się m.in. takie utwory jak Raj duszny oraz Żywot Ezopa Fryga. To właśnie Raj duszny przez długi czas uważany był za pierwszą książkę napisaną w języku polskim, być może z powodu jej popularności oraz znaczenia. Wydana w 1513 roku, stała się symbolem ówczesnej literatury. Warto jednak zauważyć, że w rzeczywistości pierwszą drukowaną książką w języku polskim jest dzieło anonimowego autora zatytułowane Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa, które zadebiutowało na rynku wydawniczym już w 1508 roku.

Biernat z Lublina to figura, która nie tylko twórczo czerpała z tradycji literackiej, ale również pozostawiła trwały ślad w kulturze polskiej, przyczyniając się do rozwoju piśmiennictwa i wpływając na przyszłe pokolenia pisarzy.

Życiorys

Biografia Biernata z Lublina jest znana dzięki relacjom jego współczesnych oraz dwóm notkom autobiograficznym, które umieścił na marginesie dzieła Antoniego Borromaeusa De Christiana religione contra Hebraeos około roku 1501 oraz 1516. Należy jednak zaznaczyć, że zebrane informacje nie składają się na pełny obraz jego życia, ponieważ wiele dat i faktów dotyczących tego pisarza pozostaje niepewnych lub znanych jedynie w przybliżeniu.

Pisarz przyszedł na świat pomiędzy 1460 a 1467 rokiem, prawdopodobnie w rodzinie mieszczańskiej. Mimo że był dobrze wykształcony, nie ma jasnych informacji o miejscu, gdzie zdobywał swoją wiedzę, co sugeruje, że mogło to mieć miejsce w jego rodzinnym mieście. Przez pewien czas pełnił rolę sekretarza lub pisarza u różnorodnych dworów oraz mieszczan. W wieku osiemnastu lat, a więc w okresie między 1478 a 1485 rokiem, rozpoczął pracę u starosty łukowskiego, Jana Zieleńskiego.

Kolejnym jego pracodawcą był Gotard Bystram, starosta w Rogoźnie. Po jego śmierci około 1486 roku pracował przez rok (być może jako kapelan) dla jego żony, Marty. Następnym zatrudnieniem dla Biernata okazało się współdziałanie z poetą i humanistą Filipem Buonaccorsim, znanym jako Kallimach, co mogło mieścić się w latach 1487–1490. W tym czasie prawdopodobnie zajmował się kopiowaniem książek.

W późniejszym okresie do grona jego pracodawców dołączyli: kupiec z Lublina Łazarz, Mikołaj Bystram (gdzie mógł pełnić rolę nauczyciela syna Stanisława), wojewoda ruski Jan Pilecki (od 1492 do 1496 roku) oraz jego syn Jan, aż do roku 1516. Istnieje możliwość, że przyjął święcenia kapłańskie dopiero w 1501 roku. Dalsze losy Biernata z Lublina pozostają nieznane, ale wiadomo, że żył jeszcze w roku 1529.

Biernat był właścicielem bogatej biblioteki, która zawierała dzieła takie jak De Christiana religione contra Hebraeos Antonia Borromaeusa oraz Opuscula meditationes, soliloquia św. Augustyna. Z jego biblioteki zachowało się około dziesięciu pozycji, na wielu z nich można znaleźć odręczne notatki, glosy oraz komentarze podpisane przez samego autora.

Autor podpisywał się jako Bernardus, co sugeruje, że poprawna forma jego imienia powinna brzmieć Bernard. Z kolei formę Biernat wprowadził Aleksander Brückner. Warto dodać, że w 1603 roku Biernat z Lublina został wpisany do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych, powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego.

Twórczość

Biernat z Lublina był wybitnym przedstawicielem polskiego renesansu, który zasłynął jako autor wielu znaczących dzieł literackich. Jego modlitewnik Raj duszny, opublikowany w 1513 roku, był przekształceniem wcześniejszego modlitewnika Antidotarius animae. Warto zauważyć, że około roku 1516 lub 1522 stworzył on Żywot Ezopa Fryga – wierszowaną biografię, w której zamieścił ponad 200 bajek opartych na tradycji łacińskiej. Te utwory stały się pierwotnym polskim zbiorem przysłów. Autor ten, w listach adresowanych do księgarza krakowskiego Szymona, o których pisano w 1515 roku, dzielił się renesansową filozofią bazującą na racjonalizmie.

Nie można pominąć również autorstwa Dialogu Polinura z Karonem, która jest przekładem czeskiego dzieła autorstwa Mikuláša Konáča.

Ważniejsze dzieła

  • Ezop, powstały około 1510 roku, wydany jako Ezop, to jest opisanie żywota tego to mędrca obyczajnego, Kraków 1522, drukarnia H. Wietor (egzemplarz nie zachował się); kolejne wydanie pod tytułem Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego z przypowieściami jego, Kraków 1578, drukarnia S. Szarffenberger, a także w latach 1585 oraz pierwsza edycja krytyczna (według edycji 1578) autorstwa I. Chrzanowskiego „Biernata z Lublina Ezop”, Kraków 1910, BPP, z fragmentem przedmowy do wydania z 1522 roku dedykowanej Janowi Pileckiemu; cytat z S. Pudłowskiego z 1634 roku; ponowna publikacja przez J. Muczkowskiego w „Bernard z Lublina”, Dwutygodnik Literacki 1844, nr 11; także w książce Rozmaitości historyczne i bibliograficzne, Kraków 1845; A. Brückner w analizie „Ezopy polskie” w Rozprawach AU Wydziału Filologicznego t. 19 (1902); wydanie wybranych bajek przez S. Vrtel-Wierczyńskiego, Lwów 1930; kolejnych edycji w Warszawie 1950 oraz 1963; także publikacja w „Średniowiecznej poezji polskiej świeckiej” autorstwa S. Vrtel-Wierczyńskiego, zastępująca wydania z 1949 i uzupełnione w 1952 roku.
  • Bajki, wydane wspólnie z Ezopem około 1522 roku.
  • Raj duszny, wydany w Krakowie na koniec 1513 roku, drukarnia F. Ungler; 5 edycji do roku 1547, zachowane fragmenty z edycji pierwszej ogłoszone w: W. Nehring „Ośm kartek z nieznanej starej książeczki do nabożeństwa”, Prace Filologiczne, t. 2 (1888); L. Bernacki w „Pierwszej książce polskiej”, Lwów 1918; fragmenty wydania z 1513 i około 1530 powtórzone przez S. Vrtel-Wierczyńskiego w „Wyborze tekstów staropolskich”, Lwów 1930, oraz w kolejnych edycjach w Warszawie w latach 1950 i 1963; egzemplarz edycji z około 1530 roku przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej, Cim. O. 218; dzieło to jest przeróbką modlitewnika Hortulus animae lub według L. Bernackiego Antidotarius animae Mikołaja Saliceta.

Wydanie zbiorowe

  • Wybór pism, edytowany przez J. Ziomeka, Wrocław 1954, w Bibliotece Narodowej, seria I, nr 149, w tym: poz. 1 – opowiadanie Opisanie krótkie żywota Ezopowego…; wybór bajek; zachowane fragmenty poz. 3.

Listy i materiały

  • List do księgarza krakowskiego Szymona z datą 1515, oryginał łaciński opublikowany przez M. Flacciusa Illyricusa w Catalogus testium veritatis, Bazylea 1556, drukarnia J. Oporinus; powtórzone wydania z lat 1562, 1608 oraz 1666; przedr. J. Muczkowski w „Bernard z Lublina”, Dwutygodnik Literacki 1844, nr 11; także w publikacji F. Puławskiego „Spr. Tow. Nauk. Warsz.”, 1909, t. 2, s. 47-53; I. Chrzanowski i S. Kot w książce „Humanizm i reformacja w Polsce”, Lwów 1927; fragmenty przetłumaczone na polski przez A. Brücknera w „Ezopach Polskich”, Rozprawy AU Wydział Filologiczny, t. 34 (1902), s. 192-194.
  • Notatka autobiograficzna, według K. Kantaka, powstała częściami: w grudniu 1501 i po 1516, ogłoszona przez K. Kantaka w artykule o Biernacie z Lublina, w Reformacji w Polsce 1934; z przedrukiem J. Ziomeka, Wrocław 1954, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 149, s. XX-XXI.
  • Autograf na druku: K. Borommaeus De Christiana religione, egzemplarz w bibliotece klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej.
  • Antologia filozoficzna, rękopis przechowywany w Bibliotece PAN w Krakowie.

Utwór o autorstwie niepewnym

  • Dialog Palinura z Charonem, wg M. Dłuskiej i K. Budzyka powstał przed przetwarzaniem Ezopa, z wydaniem przypuszczalnie między 1536 a 1542 rokiem; fragment zachowany opublikowany w: F. Puławskiego „Dialog Palinura z Charonem. Utwór Pseudo-Lukiana w tłumaczeniu Biernata z Lublina”, Warszawa 1909, Collectanea Bibl. Ordynacji Krasińskich nr 2; unikat zniszczony w 1944; (przeróbka z Pseudo-Lukiana, autorstwo Biernata z Lublina zostało zakwestionowane przez Stanisława Grzeszczuka.)
  • Księgi św. Augustyna hippońskiego o żywocie krześcijańskim, 1522.
  • Sprawa a lekarstwa końskie przez Conrada, królewskiego kowala, wydana w Krakowie 1532 roku, drukarnia F. Ungler; wydanie krytyczne A. Berezowskiego, Kraków 1905, BPP nr 53; przedruk G. Staśkiewicza w Medycynie weterynaryjnej z 1948 roku.
  • Utwór uporządkowany i nieco przerobiony przez Marcina Siennika w kompilacji Lekarstwa doświadczone…, (Kraków?) 1564, drukarnia Łazarz Andrysowic; (przekład z czeskiego. Nazwisko Conrada jest przypuszczalnie fikcją, stosowaną w publikacjach dotyczących tego samego tematu. Teksty czeskie wzorują się na niemieckich. Z autorstwem Biernata z Lublina związani byli A. Brückner oraz L. Bernacki, jednak I. Chrzanowski oraz kwestionował to S. Estreicher.)

Literatura dodatkowa

Aleksander Brückner: Biernat z Lublina. W: Polski Słownik Biograficzny, tom 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, strony 84–85. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0

Przypisy

  1. a b c d e f g h Michałowska 2011 ↓, s. 129–131.
  2. Kotarska 2002 ↓, s. 45.
  3. Kotarska 2002 ↓, s. 44.
  4. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 41.
  5. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 40.
  6. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 39.
  7. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 38.
  8. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 37.
  9. Grzeszczuk 1997 ↓, s. 42–43.
  10. Ziomek 1999 ↓, s. 49.
  11. Ziomek 1999 ↓, s. 138.
  12. Ziomek 1999 ↓, s. 143.
  13. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2532/1/Studia_Podlaskie_12_Guzowski.pdf

Oceń: Biernat z Lublina

★★★★★
Średnia ocena:4.63 Liczba ocen:22