Henryk Wieniawski, urodzony 10 lipca 1835 roku w Lublinie, to postać, która odznacza się niezwykłymi osiągnięciami jako kompozytor, skrzypek oraz pedagog. Jego talent i wpływ na muzykę klasyczną sprawiły, że uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich wirtuozów skrzypiec oraz kompozytorów w historii.
Zmarł 31 marca 1880 roku w Moskwie, pozostawiając po sobie trwały ślad w dziedzictwie muzycznym.
Życie prywatne
Henryk Wieniawski był bratem Józefa, pianistą, oraz Juliana, prozaikiem. Jego życie prywatne naznaczone było głębokim uczuciem oraz zawiązaniem małżeństwa z Angielką Isabelle Bessie-Hampton, siostrzenicą znanego irlandzkiego pianisty i kompozytora George’a A. Osborne’a. Związek ten trwał od 1860 roku aż do śmierci Wieniawskiego.
W trakcie wspólnego życia para doczekała się jednej córki, Régine Wieniawski, która zasłynęła pod muzycznym pseudonimem Poldowski. Régine przyszła na świat 16 maja 1879 roku w Ixelles, w Brukseli, gdzie jej ojciec osiedlił się z powodu pracy w tamtejszym konserwatorium muzycznym.
Życiorys
Henryk Wieniawski, znany skrzypek i kompozytor, wywodził się z rodziny o niezwykle barwnym tle kulturowym i artystycznym. Jego dziadkiem był Herszek Mejer Helman, pochodzenia żydowskiego, który pracował jako cyrulik w Wieniawie, małej miejscowości niedaleko Lublina. Natomiast jego ojciec, Wolf Helman, znany również jako Tadeusz Wieniawski, zdecydował się na zmianę nazwiska, przyjmując imię od nazwy przedmieścia, w którym mieszkał. Jako osoba o dużych zasługach w powstaniu listopadowym, został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Wojskowym.
Rodzina Wieniawskich miała również silne korzenie religijne i kulturowe. Tadeusz Wieniawski i Regina Wolff związek małżeński zawarli 18 kwietnia 1833 roku w warszawskiej parafii św. Jana. Warto zaznaczyć, że Regina, przed ślubem, zmieniła wyznanie z mojżeszowego na katolickie, co było ważnym krokiem w ich życiu. Matka Henryka pochodziła z rodziny żydowskich lekarzy z Warszawy, a jej ojciec, dr Józef Wolff, był znanym przedstawicielem swojego zawodu, natomiast jej brat, Edward Wolff, stał się uznanym pianistą i kompozytorem, mieszkał w Paryżu.
Dom Wieniawskich stał się miejscem, gdzie spotykali się wybitni artyści oraz intelektualiści. Atmosfera kreatywności sprzyjała nie tylko rozwojowi Henryka, ale również jego dwóch braci: starszy Julian Wieniawski został pisarzem i publicystą, a młodszy Józef Wieniawski, związał swoje życie z karierą pianistyczną. Szczególną rolę w edukacji młodego Henryka odgrywała matka, a później uczył się on pod okiem Janusza Hornziela, skrzypka Teatru Wielkiego, czy też Antoniego Parysa oraz Stanisława Serwaczyńskiego, solisty i koncertmistrza w Budapeszcie.
W 1843 roku, gdy Henryk miał zaledwie osiem lat, przeprowadził się do Paryża, gdzie rozpoczął naukę w Konserwatorium Muzycznym pod okiem Clavela, a rok później przeszedł pod skrzydła Lamberta-Josepha Massarta. Był to wyjątkowy okres w jego życiu, który zakończył się w 1846 roku zdobyciem I nagrody oraz złotego medalu. Kontynuował swoją edukację pod okiem Massarta przez kolejne dwa lata, a następnie koncertował w Petersburgu oraz innych miastach. W 1849 wrócił do Paryża, gdzie rozpoczął studia kompozycji pod kierunkiem Hippolyte’a Coleta, które ukończył z wyróżnieniem w 1850 roku.
Współpraca z bratem Józefem rozpoczęła się w 1850 roku, a ich koncerty w Imperium Rosyjskim oraz wielu krajach europejskich spotkały się z ogromnym entuzjazmem publiczności. Po rozstaniu w 1855 roku, Henryk kontynuował rozwój kariery, przyjmując w 1860 roku rolę pierwszego skrzypka na dworze rosyjskim oraz solisty Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. Równocześnie pełnił funkcję nauczyciela gry na skrzypcach, przekształcając swoje klasy muzyczne w konserwatorium, gdzie zaczęła się formować petersburska szkoła skrzypcowa, która później była rozwijana przez Leopolda Auera.
W 1860 roku Henryk Wieniawski ożenił się z Izabelle Hampton, której zadedykował swoją Legendę op. 17. Ich córka, znana jako kompozytorka Poldowski, także miała znaczący wkład w muzykę. W 1872 roku Wieniawski opuścił Rosję, by wraz z Antonem Rubinsteinem wyruszyć w trwające osiem miesięcy tournée po Stanach Zjednoczonych, które zaowocowało 215 koncertami. Po powrocie do Europy w 1874 roku podjął pracę nauczyciela w konserwatorium w Brukseli, gdzie uczył aż do 1877 roku.
Ostatnie lata jego życia to niestety pogarszający się stan zdrowia, w wyniku czego koncertował na siedząco. Wieniawski zmarł w Moskwie, a jego pogrzeb, na który przybyło około 40 tysięcy osób, odbył się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 11-4-31) w Warszawie.
W celu uczczenia jego pamięci, od 1935 roku co pięć lat organizowany jest Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, który jest skierowany do młodych skrzypków do 30 roku życia. Inicjatorem pierwszej edycji konkursu był Adam Wieniawski, bratankek Henryka, w Warszawie. Kolejne edycje konkursu odbyły się w Poznaniu, a od 1962 roku są organizowane przez Towarzystwo Muzyczne im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu, które ma także na celu organizację Międzynarodowego Konkursu Lutniczego im. Henryka Wieniawskiego.
Muzyka
Henryk Wieniawski był artystą, którego talent i umiejętności sprawiły, że zapisał się na kartach historii muzyki jako nie tylko utalentowany wirtuoz, ale również jako wybitny kompozytor. W jego twórczości widać wyraźne połączenie techniki wirtuozowskiej oraz głębokiego liryzmu. Wiele relacji podkreślało jego zdolności jako poety skrzypiec, co czyni go niezwykle ważną postacią w świecie muzyki.
Wieniawski rozpoczął swoją przygodę z komponowaniem jako małe dziecko, a w miarę upływu lat tworzył utwory głównie z myślą o sobie, z czasem publikując niektóre z nich. Dzięki jego zaangażowaniu do europejskiej literatury skrzypcowej wprowadzono polonez, z którego dwa utwory zyskały szczególne uznanie: Polonez D-dur op. 4 oraz Polonez A-dur op. 21. Warto również wspomnieć o jego stylizacjach mazurków, z czego najpopularniejsze to opublikowane jako op. 19. Zawierały one takie utwory jak Obertas, pełne energii, oraz Dudziarz, który nawiązywał do charakterystycznych melodii dudziarskich.
Wieniawski znany jest również z miniatur, które w większości powstały na początku lat pięćdziesiątych. Część z nich można określić jako typowo salonowe kompozycje, często sentymentalne lub popisowe, w których wykorzystywane były współczesne rytmy taneczne. Jego najbardziej znanym dziełem jest Koncert skrzypcowy d-moll op. 22, który obecnie jest jednym z najczęściej wykonywanych koncertów skrzypcowych, zaraz po dziełach Paganiniego. Pomysł na ten utwór zrodził się zimą 1855 roku, jednak jego realizacja miała miejsce dopiero siedem lat później.
Wcześniejszy Koncert skrzypcowy fis-moll, skomponowany w młodym wieku osiemnastu lat, również zdobył uznanie, choć nie dotarł do takiej popularności jak d-moll, który początkowo musiał walczyć o uznanie słuchaczy. Wśród dzieł przeznaczonych na skrzypce, dzisiaj najczęściej wykonuje się Scherzo-tarantellę oraz różnorodne wariacje i fantazje na znane tematy. Spośród tych utworów, Fantazja faustowska, stworzona sześć lat po premierze opery Charles’a Gounoda, zyskała szczególną popularność, pomimo że wiele melodii z opery było opracowywanych przez różnorodnych skrzypków, takich jak Vieuxtemps czy Sarasate. Dzisiaj jednak, jedynie kompozycja Wieniawskiego pozostaje w szerokim obiegu.
Liryzm jego twórczości najlepiej odzwierciedla Legenda, która jest nie tylko wykonywana w oryginalnej wersji na skrzypce z orkiestrą, ale także częściej w aranżacji na fortepian. Utwór ten miał rzekomo być wyrazem miłości do Izabeli Hampton, przyszłej żony artysty, co dodaje mu osobistego wymiaru i głębi w interpretacjach artystycznych.
Kompozycje
Henryk Wieniawski, znany jako wybitny kompozytor i skrzypek, ma na swoim koncie wiele znakomitych dzieł. Oto niektóre z jego kompozycji:
- Grand caprice fantastique sur un theme original op. 1 (1847),
- Wariacje na temat własnego mazurka (ok. 1847),
- Aria z wariacjami E-dur (przed 1848),
- Fantazja i wariacje E-dur (1848),
- Nocturne pour violon seul (1848),
- Romance (ok. 1848),
- Rondo alla polacca e-moll (1848),
- Allegro de sonate, presto pour violon et piano concertant op. 2 (1848?) (napisane wspólnie z bratem, Józefem Wieniawskim, u którego jest to ten sam nr opusowy),
- Duo concertant na temat z opery Łucja z Lammermooru Donizettiego (ok. 1850),
- Duo concertant na temat hymnu rosyjskiego A. Lwowa (ok. 1850),
- Duo concertant na temat rosyjskiej melodii ludowej (ok. 1850),
- Fantazja na temat z opery Prorok Meyerbeera (ok. 1850),
- Mazur wiejski (ok. 1850),
- Fantazja na temat z opery „Ryszard Lwie Serce” Gretry’ego (ok. 1851),
- Duet na tematy finlandzkich pieśni (ok. 1851),
- Dwa mazurki (1851),
- Marsz (1851),
- Wariacje na temat hymnu rosyjskiego (ok. 1851),
- Wariacje na temat Jechał Kozak zza Dunaju (ok. 1851),
- Prémière Polonaise de concert D-dur op. 4 (ok. 1852),
- Adagio elegiaque A-dur op. 5 (ok. 1852),
- Souvenir de Moscou, deux romances russes op. 6 (ok. 1852),
- Caprice-valse E-dur op. 7 (1852),
- Grand duo polonais pour violon et piano concertant op. 8 (ok. 1852) (napisane wspólnie z bratem, Józefem Wieniawskim, u którego jest to op. 5),
- Romance sans paroles et rondeau élégant op. 9 (ok. 1852),
- Prémier grand concerto fis-moll op. 14 (1852),
- I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14 (1853, prawykonanie 27 października 1853 roku w Lipsku),
- Le carnaval Russe, improvisations et variations humoresques op. 11 (ok. 1853),
- Deux mazourkas de salon: La champêtre (Sielanka, 1850?) et Chanson polonaise (Pieśń polska) op. 12 (1853),
- Fantaisie pastorale op. 13 (ok. 1853),
- Kujawiak a-moll (1853),
- Wariacje na temat hymnu austriackiego (1853),
- Souvenir de Posen, mazurek d-moll op. 3 (1854),
- L’école moderne. Études-caprices pour le violon seul op. 10 (1854),
- Thème original varièe (wariacje A-dur) op. 15 (1854),
- Rozumiem, pieśń na głos z fortepianem (1854),
- Souvenir de Lublin, polka koncertowa (ok. 1855),
- Fantazja na tematy z opery Lunatyczka Belliniego (ok. 1855),
- Scherzo-tarantella g-moll op. 16 (1848),
- Legenda op. 17 (ok. 1860),
- Deux mazourkas characteristiques: Obertass (Obertas G-dur) et Le menetrier (Dudziarz) op. 19 (1860?),
- Études-caprices na dwoje skrzypiec op. 18 (1862) dedykowane Ferdynandowi Davidowi,
- Fantaisie orientalle a-moll op. 24 (1862?),
- Fantaisie brillante sur Faust opera de Charles Gounod op. 20 (ok. 1865),
- II Koncert skrzypcowy d-moll op. 22 (1870),
- Polonaise brillante A-dur op. 21 (ok. 1870),
- Wspomninie z San Francisco (ok. 1874),
- Deuxième grand concerto d-moll op. 22,
- Gigue e-moll op. 23,
- Kujawiak C-dur,
- Polonaise triomphale,
- Rêverie fis-moll na altówkę i fortepian,
- Dudziarz (mazurek charakterystyczny).
Upamiętnienie
W 1979 roku, z okazji upamiętnienia wybitnego polskiego skrzypka, Henryka Wieniawskiego, wprowadzono do obiegu monetę kolekcjonerską przedstawiającą jego wizerunek. Moneta ta, o nominale 100 zł, została umieszczona w emisji ograniczonej do 30 000 egzemplarzy, co czyni ją rzadkim obiektem kolekcjonerskim. Wykonana została ze srebra o próbie 625, miała średnicę wynoszącą 32 mm oraz wagę 16,5 g, a jej rant był gładki.
Poza tym, jego portret pojawił się także na innych monetach kolekcjonerskich, w tym na złotej monecie o nominale 200 zł oraz na srebrnej o nominale 10 zł. Warto dodać, że okolicznościowa moneta ze stopu nordic gold o nominale 2 zł została wydana przez Narodowy Bank Polski w 2001 roku, z okazji XII edycji Międzynarodowego Konkursu imienia Henryka Wieniawskiego.
| _ | _ | _ | _ | Eleonora Oesterreicher | _ | Józef Wolff | _ | Herszek Mayer Helman | _ | Gitla Aronowicz Kielmanowicz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | Edward Wolff | _ | Regina Wolff | _ | _ | Tadeusz Wieniawski | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | Józef Wieniawski | _ | Isabelle Bessie-Hampton | _ | _ | Henryk Wieniawski | _ | Julian Wieniawski | _ | Konrad Wieniawski | _ | Aleksander Wieniawski | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Régine Wieniawski | _ | Antoni Wieniawski | _ | Maria Pia Ejsmond | _ | _ | _ | _ | Adam Tadeusz Wieniawski | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Stanisław Ejsmond | _ | Julian Ejsmond | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
- XII Międzynarodowy Konkurs im. Henryka Wieniawskiego. nbp.pl. [dostęp 20.05.2024 r.] (pol.)
- Alan Jakman: 180 lat temu urodził się Henryk Wieniawski. moremaiorum.pl. [dostęp 21.10.2022 r.]
- Anna S.A.S. Dębowska Anna S.A.S., Geniusz, Polak i... Żyd. Dlaczego przez ponad 100 lat milczano o korzeniach Wieniawskiego? [online], wyborcza.pl, 07.10.2022 r. [dostęp 13.10.2022 r.]
- POLDOWSKI Songs Musique Wallonie MEW0741 [GF]: Classical CD Reviews - March 2008 MusicWeb-International [online], www.musicweb-international.com [dostęp 03.02.2021 r.]
- W Szczawnie-Zdroju rozpoczyna się jeden z najstarszych muzycznych festiwali w Polsce - Wroclawianin.info [online], wroclawianin.info [dostęp 17.07.2019 r.] (pol.)
- a b Życiorys [online], www.wieniawski.pl [dostęp 17.07.2019 r.] (pol.)
- Cmentarz Stare Powązki: HENRYK WIENIAWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 19.12.2019 r.]
- Halina Goldberg: Music in Chopin's Warsaw. Oxford University Press, 2008, s. 183. ISBN 978-0-19-513073-7. (ang.)
- Józef Reiss: Mała historia muzyki. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1987, s. 145, 123. ISBN 83-224-0104-3.
- Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 93. ISBN 83-902670-1-2.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Arkadius | Marek Andrzejewski (muzyk) | Henryk Lewensztadt | Paweł Maciąg | Adam Abramek | Urszula Ślusarczyk | Jerzy Roman Krzyżanowski | Irena Ładosiówna | Przemysław Kozłowski | Punia Halama | Antonina Campi | Andrzej Ziółkowski | Agata Klimczak | Bolesław Kamykowski | Marta Jankowska | Biernat z Lublina | Marta Ignerska | Zbigniew Zieliński (perkusista) | Wojciech Cugowski | Jadwiga BeckOceń: Henryk Wieniawski