Plac Zamkowy w Lublinie

---

Historia

Historia placu Zamkowego w Lublinie sięga czasów XV wieku, kiedy to w jego miejscu znajdowały się zabudowania żydowskiej dzielnicy. U wlotu ulicy Kowalskiej zaczynała się główna ulica żydowskiego Lublina, znana jako ul. Szeroka. Niestety, w latach 1942–1943 wszystkie te historyczne budynki zostały zniszczone.

W 1954 roku, 13 stycznia, Rada Ministrów PRL postanowiła zorganizować obchody X-lecia PKWN w Lublinie, co wiązało się z koniecznością uporządkowania tej części Podzamcza. Prace renowacyjne rozpoczęły się już w lutym, a ich planowane zakończenie było przewidziane na 22 lipca. Zakres działań obejmował remont zamku, przetrasowanie Wzgórza Zamkowego, budowę schodów prowadzących na zamek, budowę płyty placu oraz rzędu kamienic otaczających plac od zachodu.

Zaraz po przyjeździe stoczyła ona dramatyczną walkę z bagniskiem głębokości ośmiu metrów. Lubelska Starówka właściwie nie stoi, lecz pływa na żelbetowej płycie zanurzonej w torfowisku. Wpakowali w tę płytę 7 pociągów towarowych cementu (…), 2 pociągi żwiru i 150 ton żelaza

Wśród kluczowych postaci projektu placu był architekt Jerzy Brabander, któremu doradzał Bolesław Bierut. Cały proces budowlany uwiecznił na zdjęciach Edward Hartwig. Nowo powstały plac oddano do użytku już 1 maja 1954 roku.

Po 1973 roku przystąpiono do budowy al. Tysiąclecia, która została usytuowana bezpośrednio na północ od placu. Natomiast po drugiej stronie placu zorganizowano nowy dworzec autobusowy, który został przeniesiony z hal ustawionych na placu w 1954 roku. Co istotne, 25 kwietnia 1991 roku Rada Miasta Lublin uchwałą zmieniła nazwę placu z Zebrań Ludowych na plac Zamkowy.

Plan i zabudowa

Projekt stworzenia przestrzeni publicznej o niezwykle interesującej formie odnosi się do barokowych koncepcji eliptycznych oraz XVIII-wiecznej idei placu Festynów Ludowych z Moskwy. Obszar ten charakteryzuje się owalnym planem, który stworzono w sposób otwarty. Od zachodniej strony to malownicze miejsce ogrodzone jest dziesięcioma socrealistycznymi budynkami mieszkalnymi, które należą do Zjednoczenia Osiedli Robotniczych „Podzamcze”, natomiast od wschodu graniczy z zboczem Wzgórza Zamkowego.

W zachodniej części placu znajdują się dziewięć kamienic, z których każda ma trzy kondygnacje, a jedna z nich wyróżnia się czterema piętrami. Rozpoczynając od ulicy Kowalskiej, budynki 1, 3, 5, 7, 9 i 10 mają po pięć osi, w przeciwieństwie do budynków 2, 4, 6 i 8, które składają się z trzech osi. Warto zauważyć, że *wszystkie kamienice w pierwszej kondygnacji* mają eleganckie arkady, co nadaje im wyjątkowy sznyt. Najbliższy alei Tysiąclecia budynek ma imponujący portyk oraz balkon, efektownie zakończony balasową balustradą.

Na wschodniej stronie wznoszą się monumentalne schody, które prowadzą na Wzgórze Zamkowe. Są one szerokie i mają pięć podestów, co sprzyja ich użytkowaniu. Wzdłuż tych schodów zbudowano balasowe balustrady, na których usytuowano dziesięć pojedynczych latarń, oświetlających całą przestrzeń. U podnóża schodów oraz wzdłuż bocznych zejść z podestów umieszczono mniejsze murki terenowe. Na murkach znajdują się dodatkowo sześć podwójnych lamp kandelabrowych, co tworzy niezwykle przyjemną atmosferę po zmroku.

Schody te zostały wykonane z granitu strzegomskiego, natomiast elementy dekoracyjne z estetycznego piaskowca, co podkreśla ich trwałość oraz walory wizualne. Tak zachwycająca kompozycja architektoniczna staje się częścią kulturalnej i społecznej tożsamości Lublina.

Funkcja placu

Plac stanowi ważny element w przestrzeni miejskiej, a jego rola została stworzona z myślą o funkcjach reprezentacyjnych. Monumentalne schody, które go otaczają, miały służyć jako widownia dla różnorodnych wydarzeń odbywających się na tym miejscu.

W 1995 roku, wojewódzki konserwator zabytków w swoim postanowieniu podkreślił fundamentalne znaczenie tego placu, opisując go jako otwartą, dostępną przestrzeń w sercu miasta. Zauważono, że parking jest jedynie funkcją dodatkową, a ruch pieszy i kołowy powinny być traktowane na równi.

W tracie analizy funkcji placu oraz jego otoczenia, konserwator wyodrębnił jego potencjalne zastosowania: jako punkt ekspozycji dla Starego Miasta i Zamku, a także Wzgórza Zamkowego, możliwość organizowania publicznych zgromadzeń oraz wykorzystanie terenów zielonych w celach turystyczno-rekreacyjnych na stoku wzgórza.

Choć plac Zamkowy jest wykorzystywany do organizacji różnych wydarzeń, głównie pełni rolę parkingu, co ogranicza jego potencjał jako przestrzeni integracyjnej i kulturalnej.

Pomniki i upamiętnienia

W 1986 roku, po prawej stronie schodów, które prowadzą na zamek, zainstalowano obelisk. Na nim umieszczono tablicę, która przedstawia plan najstarszej części lublin. W latach 90., na frontowej ścianie kamienicy, znajdującej się najbliżej alei Tysiąclecia, wmurowano tablicę pamiątkową, która upamiętnia Jakuba Izaaka Horowica, znanego jako Widzący z Lublina, który mieszkał przy ulicy Szerokiej.

W 1995 roku, naprzeciwko tej samej kamienicy, postawiono imponującą rzeźbę znaną jako „Symbol Lwowa”. Jest to figura lwa, która ma na celu upamiętnienie obrońców Lwowa z 1918 roku. Co ciekawe, jest to dokładna kopia rzeźby, którą można znaleźć na Cmentarzu Łyczakowskim.

W roku 2003, obok kładki, przez którą przebiega ulica Zamkowa, odsłonięto pomnik pamięci żołnierzy Armii Krajowej oraz WiN, a szczególnie zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”. Te elementy ukazują bogatą historię i pamięć o ważnych postaciach związanych z Lublinem.

---

Oceń: Plac Zamkowy w Lublinie

---