Ulica Archidiakońska w Lublinie

Ulice i place

Ulica Archidiakońska to interesujący zakątek w Lublinie, który pełni istotną rolę w pejzażu miejskim. Z jednej strony kończy się ona na placu Po Farze, a z drugiej styka się z ulicą Złotą, tworząc ważny element komunikacyjny w tej części miasta.

Historia tej ulicy sięga czasów, gdy wraz z innymi ulicami Starego Miasta została wytyczona, co podkreśla jej znaczenie w kontekście miejskiej architektury. Warto zauważyć, że do roku 1990, w czasie PRL, nosiła ona nazwę Wincentego Pola, co czyni ją częścią bogatej historii Lublina.

Historia nazwy

Ulica Archidiakońska w Lublinie ma swoje korzenie w związku z urzędem archidiakona lubelskiego. Historia tej ulicy jest ściśle związana z przeszłością regionu.

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Dom Opieki im. Wiktorii Michelisowej, w dawnych czasach znajdował się drewniany dom, który był siedzibą archidiakona.

Historia ulicy

Pierwsze osadnictwo

Najwcześniejsze etapy osadnictwa pobliskiego wzgórza staromiejskiego można umiejscowić w czasach neolitu. W tamtym okresie obszar ten zamieszkiwali ludzie związani z kulturą pucharów lejkowatych. Odkrycia archeologiczne przy Archidiakońskiej 6 dostarczyły materiałów dowodowych w postaci jam zasobowych, w których przechowywano zarówno zapasy żywności, jak i gliniane naczynia.

Od średniowiecza do XIX w.

Rozkwit samego ośrodka grodowego, który datauje się od około VIII wieku n.e., dostarczył nowych informacji dotyczących charakterystyki ulicy. Wybudowany grodzisko na wzgórzu staromiejskim miało znaczący wpływ na późniejszy wygląd Archidiakońskiej, ponieważ to właśnie przy tej ulicy przebiegały onegdaj fortyfikacje.

Chociaż grodzisko nie przetrwało, osadnictwo nie zanikło całkowicie. Już w XII wieku na północno-wschodniej części wzgórza oraz wokół Rynku zaczęły rozwijać się nowe osady. Kluczowym momentem dla rozwoju tej ulicy była konsekracja archidiakonatu lubelskiego, datowana na koniec XII wieku. Archidiakon odkrył ziemie, które rozpościerały się od dzisiejszego kościoła i klasztoru dominikanów aż po zniszczony kościół pw. Michała Archanioła.

Wskazanie dokładnego układu zabudowy na tym terenie stanowiło znaczące wyzwanie aż do początku XVI wieku. To wtedy zaczęto notować pierwsze wzmianki o niektórych domach, które wciąż były drewniane. Interesującym wyjątkiem są obiekty zlokalizowane w obecnych lokalach pod numerami 9 i 7. Na placu, gdzie dzisiaj znajduje się Archidiakońska 7, już w początkach XV wieku funkcjonowała szkoła, o której informacje pojawiły się w dokumentach z 1406 roku. Niedaleko, przy Archidiakońskiej 9, stał dom, który stał się przedmiotem sporu między władzami miejskimi a kościelnymi w 1459 roku. Obok niego znajdowała się baszta, będąca częścią miejskich murów obronnych, której zarysy przetrwały do dziś w formie kamienicy pod numerem 9. W drugiej połowie XVII wieku w miejscu obecnego budynku pod numerem 7 wybudowano drewniany pałac dla archidiakona.

Wczesna zabudowa była drewniana, a wiele placów pozostawało niezagospodarowanych. Właściwe informacje o murowanej zabudowie zaczynają się pojawiać dopiero na przełomie XVI i XVII wieku.

XIX wiek

Na początku XIX wieku kamienica przy Archidiakońskiej 7 została nabyta przez świeckich właścicieli, w tym czasie sędzia Ignacy Gruszecki zdobył ten budynek na publicznej licytacji.

Podział własności kamienic wpływał negatywnie na ich stan techniczny, co w rezultacie prowadziło do ich stopniowej degradacji. W XIX wieku niemal wszystkie kamienice na zachodniej stronie ulicy Archidiakońskiej zostały zdemontowane. Ziemia po nich została przeznaczona na zabudowania gospodarcze oraz zakład leczniczy „balneologiczno-zdrojowy” Karola Rozenberga.

Ponadto, w połowie XIX wieku z panoramy Lublina zniknął kościół farny pw. Michała Archanioła, co znacząco wpłynęło na wygląd tej części miasta, które nas interesuje.

Współczesność

Obecny układ ulicy Archidiakońskiej ustabilizował się dopiero na początku XX wieku. W tym okresie rozpoczęła się budowa schroniska, które obecnie funkcjonuje jako Dom Opieki im. Wiktorii Michelisowej, a także powstała kamienica pod numerem 4, która obecnie jest siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie.

W 2003 roku, w kamienicy przy Archidiakońskiej 1 wybuchł pożar, co dodatkowo pogłębiło już istniejący problem zniszczenia tej architektury.

Wybrane budynki

Archidiakońska 5

Kamienica przy tym adresie ma swoje korzenie sięgające prawdopodobnie XVI wieku. Oryginalnie należała do archidiakona lubelskiego, ks. Bartłomieja Sabinki, stąd jej nazwa. W miarę upływu lat, budynek przeszedł szereg przebudów i renowacji, które miały miejsce w latach: 1725, 1756, u schyłku XIX wieku oraz w 1954 roku, co sprawiło, że zachowanie jej pierwotnego charakteru stało się niemożliwe. Ze względu na swoją funkcję jako miejsce obrad lokalnych władz, kamienica znana jest także pod określeniem „Mały Ratuszek”, które pojawiło się w użyciu od 1763 roku, kiedy to siedzibę w tym obiekcie znalazł Trybunał Koronny. Nad wejściem do budynku dostrzegamy herb Lublina, co stanowi przypomnienie o jego ciekawej historii.

Z dokumentów wynika, że władze miejskie przejęły budynek w połowie XVIII wieku, kiedy ulokowano tam szkołę, co czyni go jednym z najstarszych lokali szkolnych w Lublinie. W roku 1786 obiekt przeszedł w ręce Seweryna Krasiewicza, zaś na przełomie XIX i XX wieku stał się własnością rodziny Zalewskich. Z tego okresu pochodzi informacja, że w budynku mieściło się archiwum, a także drukarnia należąca do Wiktora Świetlickiego. Obiekt został odnotowany w wojewódzkim informatorze lubelskim z 1925 roku.

Archidiakońska 9

W tej lokalizacji znajduje się Dom Mansjonarski, historycznie znany w połowie XIX wieku jako Stara Wikarią. Jego metryka sięga wielu lat wstecz, a historia, którą kryje, jest niezwykle bogata. Budynek usytuowany jest w linii nieistniejących murów obronnych, które otaczały miasto, zwłaszcza w rejonie zamku. Interesującym elementem są pozostałości baszty obronnej wkomponowane w mury budynku, która została wchłonięta przez nową konstrukcję, gdy przestała pełnić swoją funkcję obronną. Z fasady budynku wychodzi na jaw część ceglanej ściany baszty, datowanej na drugą połowę XIV wieku.

Budowla przeszła rozbudowę, która prawdopodobnie miała miejsce w trzeciej ćwierci XIX wieku, po jednym z okresów zaniedbania, związanym z rozbiórką kościoła Św. Michała.

Z Katalogu zabytków kulturowych miasta Lublina

Ulica Archidiakońska w Lublinie to miejsce o bogatej historii i zróżnicowanej architekturze, która przyciąga miłośników zabytków. Poniżej przedstawiamy opisy wskazanych obiektów, które są częścią tego niezwykłego zespołu urbanistycznego.

  • Zespół domu przy Archidiakońskiej 1:
    • Dom nr 1a, murowany, powstał w 3 ćwierci XVIII wieku, a jego przebudowa miała miejsce w latach 1841–1846,
    • Dom nr 1b, murowany, budowany w latach 1841–1846,
    • Oficyna, murowana,.
  • Dom (Archidiakońska 3), murowany, datowany na koniec XVI wieku; przeszedł przebudowy w XVIII i XIX wieku i remont w latach 50. XX wieku,
  • Dom (Archidiakońska 4), murowany, wybudowany w 1918 roku, zaprojektowany przez architekta Henryka Paprockiego,
  • Dom (Archidiakońska 5), murowany,
  • Zespół domu, ul. Archidiakońska 6 składający się z:
    • Dom, murowany, wzniesiony na początku XX wieku,
    • Oficyna nr 6a, murowana, z około 1820 roku (zbudowana na ruinach domu z 4 ćwierci XVII wieku), z remontem w latach 1981–1988, zaprojektowana przez architekt Jadwigę Jamiołkowską,
    • Oficyna nr 6b, murowana, powstała około 1827 roku; nadbudowa miała miejsce między XIX a XX wiekiem, a remont odbył się w latach 1981–1984, autorstwa architekta Kazimierza Kwiatkowskiego.
  • Dom (Archidiakońska 7), murowany,.

Oceń: Ulica Archidiakońska w Lublinie

★★★★★
Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:8