Piwnica pod Fortuną

---

Charakterystyka przedstawień

Pierwsze zapisy dotyczące kamienicy Lubomelskich w Lublinie sięgają roku 1522. Już w 1540 roku Jan Lubomelski przeprowadził kluczowe zmiany w budynku, co potwierdza kamienna płyta umieszczona na ościeżu przejazdu. W następnych latach, w 1575 roku, miasto dotknął znaczny pożar, jednak nie ma dokładnych informacji na temat stanu, w jakim znajdowała się kamienica po tym wydarzeniu.

Malowidła znajdują się w piwnicy, usytuowanej na pierwszej kondygnacji wschodniego skrzydła budynku. Jest to pomieszczenie murowane z wapienia, którego wnętrza pokryte są tynkiem wapiennym. Wymiary izby to 7,10 m długości oraz 2,7 m szerokości, natomiast wysokość sklepienia wynosi 2,45 m. Powierzchnia, na której znajdują się polichromie, wynosi łącznie 60,57 m².

Nazwa piwnicy pochodzi od przedstawienia Fortuny, które znajduje się na sklepieniu. Ta naga postać kobieca trzyma w dłoniach jasną tkaninę, falującą pod wpływem wiatru, a jej stopa spoczywa na kuli umieszczonej w muszli. Część tkaniny, zasłaniająca jej łono, jest czerwona i także poddana działaniu wiatru.

Kompozycja muralu składa się z dziesięciu obszarów obrazowych, z czego obecnie zachowało się dziewięć. Sześć obrazów umieszczono w prostokątnych ramach, natomiast jeden w tondzie, a jeszcze inny wypełnia stożkowaty kominek. Wizerunek Fortuny, widoczny na sklepieniu, otoczony jest dekoracyjną ramą w formie owalu. Przestrzeń pomiędzy poszczególnymi obrazami wypełnia bogata ornamentyka roślinna, a niektóre z obrazów są opatrzone inskrypcjami w kartuszach, dwie z nich nie mają jednak związku z samymi obrazami.

Wzory dla polichromii

Przez długi czas jedynym znaczącym opracowaniem badającym piwnicę oraz jej malowidła była publikacja autorstwa Józefa Edwarda Dutkiewicza pt. Malowidła z XVI w. w tzw. Winiarni w Lublinie, opublikowana w 1957 roku. W nowym świetle historię malowideł przedstawił artykuł Urszuli Gulbińskiej-Konopy i Łukasza Konopy z 2018 roku pt. Odnalezione wzory graficzne późnorenesansowych polichromii w tzw. Piwnicy pod Fortuną w kamienicy Lubomelskich w Lublinie, który pozwolił na rewizję wcześniejszych ustaleń, w tym zmiany datacji powstania malowideł z czasów życia Erazma Lubomelskiego (który zmarł w 1586 roku) na początek XVII wieku.

Na chwilę obecną, czyli w 2019 roku, wiadomo, że siedem scen namalowanych na ścianach piwnicy zostało oparciu na rycinach z dzieła Emblemata saecularia… autorstwa Johanna Theodora oraz Johanna Israela de Bry, wydanego po raz pierwszy w 1596 roku we Frankfurcie nad Menem. Dwie dodatkowe sceny pochodzą z miedziorytów Heinricha Ulricha z Norymbergi. Na podstawie tych źródeł można wnioskować, że rok 1596 wyznacza minimalną datę dla datacji dekoracji malarskiej. Wybrane sceny pochodzące z dzieła braci de Bry to: Heracletus et Democritus (Heraklit i Demokryt), Arbor virginifera (Drzewo pannonośne), Trutina nupturientium (Rada dla mających zawrzeć małżeństwo), Connubia coeca (Ślepe małżeństwo), Speculum morosophum (Lustro głupiomądrych), Simia rugata (Małpa w kryzie), oraz Amor vincit omnia (Miłość wszystko zwycięża). Z kolei na podstawie grafik Heinricha Ulricha powstała scena umieszczona w tondzie, przedstawiająca Amora oraz Wenus, a także wizerunek Fortuny na kuli. Przypuszczalnie inskrypcja towarzysząca Fortunie pochodzi z ryciny autorstwa Corneliusa Schonaeusa.

Łaciński tekst	Polskie tłumaczenie
IN FORTUNAE MOBILITATEM Instabili tumidum veluti mare fluctuat aestu, Sic levis infido fallit Rhamnusia vultu. Nemo igitur rebus fidat sublatus opimis, Sed vaga spernantur dubiae ludibria Sortis	NA ZMIENNOŚĆ FORTUNY Tak jak wzburzone morze faluje niepewnym pływem, Tak kapryśna Rhamnusia zwodzi wiarołomnym obliczem. Niech zatem nikt wywyższony [u władzy] nie pokłada ufności w dobrobycie, Lecz niech odrzucone zostaną niepewne igraszki zmiennego losu

Historia pomieszczenia

W jednym z pomieszczeń piwnicy znajduje się wyraźny ślad historyczny w postaci daty „1679”, której obecność na ścianie sugeruje, że miejsce to miało swoją rolę do odegrania w drugiej połowie XVII wieku. Ta data może być również traktowana jako terminus ante quem, co oznacza, że była użyteczna w kontekście powstania malowideł. W 1782 roku, podczas remontu kamienicy, jej właściciel, Franciszek Makarewicz, najprawdopodobniej zamurował okno i wejście, które znajdowały się od strony Rynku. To zmieniające się podejście do pomieszczenia zdaje się wskazywać na przemianę jego funkcji, co w efekcie przyczyniło się do znacznego rozpadu polichromii.

W 1901 roku Maria Ronikierowa w swojej publikacji poświęconej Lublinowi wróciła do tematu malowideł. Ujęła je w następujący sposób:

*Cytat:* „W piwnicach na ścianach są ślady malowideł i napisów, w językach: łacińskim i niemieckim. Była tu winiarnia, w której bawiła się palestra, z leżącego naprzeciwko trybunału, i kupcy na jarmarki zjeżdżający.”

W wyniku długotrwałego braku wentylacji w pomieszczeniu, ściany zaczęły ulegać zawilgoceniu, co miało negatywne skutki dla stanu zachowanych malowideł. Eksploatacja piwnicy w latach 30. XX wieku, kiedy to magazynowano tam jabłka, spowodowała całkowite zniszczenie powierzchni malowanej na wysokości około 1 metra od posadzki. Taki stan rzeczy miał wpływ na późniejsze, nie zawsze trafne, rekonstrukcje oraz interpretacje tego, co przedstawiają malowidła.

Pierwsza konserwacja odkrytych polichromii miała miejsce między 1937 a 1939 rokiem, prowadzona przez Józefa Edwarda Dutkiewicza, ówczesnego miejskiego konserwatora zabytków. Wówczas przywrócono również dostęp do piwnic od strony Rynku oraz naprawiono okno w Winiarni. Znajdujące się w fatalnym stanie malowidła zostały podklejone i wzmocnione, jednakże nie udało się ukończyć tych prac ze względu na wybuch kolejnej wojny.

Obecność inskrycji w języku niemieckim przyciągnęła uwagę władz niemieckich, które w 1942 roku przeprowadziły prace mające na celu konserwację polichromii, dzięki czemu te zostały odgrzybione, oczyszczone z kurzu i brudu oraz pomalowane na nowo.

Po zakończeniu II wojny światowej, zarówno pomieszczenia sąsiadujące, jak i sama Winiarnia przechodziły przez różne etapy użytkowania. Znajdowały się tam siedziby klubu studenckiego, punkt fotograficzny, zakład fryzjerski, galeria sztuki, restauracja „Piwnica pod Fortuną”, antykwariat, a także multimedialna wystawa dotycząca historii miasta, znana pod nazwą „Piwnica pod Fortuną – multimedialna historia Lublina”. Ze względu na problemy z izolacją budynku i wynikającą z niej wilgoć, malowidła były w ciągłym niebezpieczeństwie, co powodowało konieczność podjęcia dalszych prac konserwatorskich w latach 1960, 1974, 1982, 1998-1999 oraz 2007.

Od roku 2012 miejsce to zostało otwarte dla zwiedzających. W latach 2012-2018 w Piwnicy miała miejsce multimedialna ekspozycja, która poświęcona była historii Lublina. W dziesięciu różnych salach można było obejrzeć różnorodne wystawy, takie jak centralne i peryferyjne aspekty. Wystawiona była historia typowego domu mieszczańskiego z przełomu XVI/XVII wieku, życie duchowe i spotkanie kultur oraz religii (w trzech salach: katolicy i protestanci, prawosławni, Żydzi), a także Trybunał, podziemia i mroki, ulica lubelska, Lublin przemysłowy z drugiej połowy XIX wieku oraz sala z malowidłami.

Od wiosny 2018 roku prowadzone są prace nad nową ekspozycją. W tym czasie zwiedzającym udostępniono jedynie możliwość oglądania zabytkowych malowideł.

---

Oceń: Piwnica pod Fortuną

---