Jerzy Krzysztoń (pisarz)

---

Życiorys

Jerzy Krzysztoń przyszedł na świat 23 marca 1931 roku w Lublinie. Swoje wczesne lata spędził w Grodnie, gdzie rozpoczął naukę. Los jednak wkrótce zadecydował za niego: w 1940 roku, w wyniku wydarzeń wojennych, został wywieziony z matką i bratem do Kazachstanu. Tam, w rosyjskojęzycznej szkole, zaledwie 11-letni, doznał tragicznego wypadku, który spowodował utratę lewej ręki. W 1942 roku, po przejściu wojska Andersa, ewakuował się do Iranu.

Od 1944 do 1947 roku przebywał w Indiach, w miejscowości Valivade, a następnie osiedlił się w Ugandzie, w Masindi. W tym okresie uczył się w polskiej placówce edukacyjnej oraz aktywnie uczestniczył w harcerstwie. W lipcu 1948 roku cała rodzina powróciła do Polski, a Jerzy rozpoczął nowy rozdział w Lublinie. W 1949 roku ukończył z wyróżnieniem maturę w Liceum Ogólnokształcącym im. S. Staszica, a kilka miesięcy później podjął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w dziedzinie filologii polskiej oraz angielskiej.

W 1952 roku Jerzy ożenił się z Haliną Panfiłowicz i przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w Stowarzyszeniu „Pax” oraz w redakcjach tygodników „Dziś i Jutro” i „Kierunki”. Po kontynuacji studiów, w 1953 roku ukończył filologię polską, a dwa lata później filologię angielską. W 1956 roku objął stanowisko kierownika w Redakcji Słuchowisk Polskiego Radia, a w latach 1979–1981 prowadził cykliczną audycję Poczta Literacka.

Jego literacki debiut miał miejsce w 1949 roku, kiedy to opublikował opowiadanie Wspomnienia indyjskie. Opowiadanie to zostało później zawarte w zbiorze Opowiadania indyjskie z 1953 roku, który dokumentował przeżycia Polaków ewakuowanych z ZSRR wraz z armią Andersa. Krzysztoń stworzył szereg opowiadań, które zebrane zostały w takie tomy jak: Sekret i inne opowiadania (1956), Sandżu i Paweł (1959), Złote Gody (1965), Panna radosna (1969) oraz Cyrograf dojrzałości (1975). W 1967 roku powstał film na podstawie jego opowiadania Cyrograf dojrzałości. Cennym elementem jego twórczości są reportaże z pobytu w USA, uwiecznione w książce Skok do Eldorado (1967).

W swoich pracach Jerzy Krzysztoń odznaczał się niezwykłą wszechstronnością literacką, łącząc różnorodne formy wyrazu, od czarnego humoru, przez groteskę, do symbolizmu. Był również autorem wielu słuchowisk radiowych oraz tłumaczem literaturalnym, w tym powieści Miasteczko Winesburg Sherwooda Andersona oraz opowiadań Ambrose’a Bierce’a, takich jak Jeździec na niebie.

W 1953 roku został laureatem nagrody literackiej młodych imienia W. Pietrzaka, a za swoje słuchowiska zdobył również wyróżnienie od Ministra Obrony Narodowej za cykl Polacy na frontach II wojny światowej. W swym dorobku miał także liczne odznaczenia, w tym Złoty Krzyż Zasługi przyznany w 1974 roku oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski z 1982 roku.

Ostatnie lata życia Jerzego Krzysztonia były naznaczone chorobą, a on sam, mimo pisarskiej aktywności, zmagał się z trudnościami, które wpłynęły na jego zdrowie psychiczne. Wówczas napisał trzytomową powieść Obłęd, w której motywem przewodnim była choroba psychiczna, a narracja przepełniona była refleksjami na temat współczesnego świata.

Jerzy Krzysztoń odszedł w dramatyczny sposób 16 maja 1982 roku, podejmując decyzję o zakończeniu życia, skacząc z okna swojego mieszkania na trzecim piętrze przy ulicy Madalińskiego w Warszawie. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 75-1-27).

W książce Krzyż południa, wydanej w 1983 roku, Krzysztoń portretuje postać ks. hm Zdzisława Peszkowskiego, który na kartach powieści figuruje jako „Jastrzębiec” – nazwa jego herbu rodowego.

Twórczość

Opowiadania

W dziełach Jerzego Krzysztonia znajdziemy szereg wyrazistych opowiadań, które odzwierciedlają jego twórczy kunszt. Wśród nich wyróżniają się:

• wspomnienia indyjskie z roku 1949,
• opowiadania indyjskie z 1953 roku,
• sekret i inne opowiadania opublikowane w 1956 roku,
• sandżu i Paweł z 1959 roku,
• złote gody, które miały swoją premierę w 1965 roku,
• panna radosna z 1969 roku,
• cyrograf dojrzałości z 1975 roku.

Powieści

Autor jest również znany z kilku powieści, które zdobyły uznanie czytelników. Do najważniejszych z nich należą:

• kamienne niebo z 1958 roku,
• wielbłąd na stepie z 1978 roku,
• obłęd wydany w 1979 roku,
• krzyż południa, który został opublikowany pośmiertnie w 1983 roku.

Scenariusze

Krzysztoń zajmował się także pisaniem scenariuszy filmowych. Wśród jego prac można znaleźć:

• cyrograf dojrzałości z 1967 roku,
• dzień ostatni, dzień pierwszy, znany również jako Nazajutrz po wojnie z 1965 roku,
• kamienne niebo z 1959 roku.

Inne

W dorobku pisarskim Krzysztonia znajduje się również szereg innych wartościowych dzieł, które wzbogacają jego twórczość:

• cykl reportaży z pobytu w USA pod tytułem skok do Eldorado z 1967 roku,
• słuchowiska radiowe takie jak:
• rodzina pechowców z 1958 roku,
• ten nieznajomy z 1965 roku,
• chłopcy spod Verdun,
• sakramencka ulewa z 1973 roku.
• poczta literacka, felietony radiowe z 1985 roku.

---

Oceń: Jerzy Krzysztoń (pisarz)

---