Jan Władysław Dawid

---

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Lublinie, Jan Władysław Dawid rozpoczął studia na wydziale prawnym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując dyplom w 1882 roku. Następnie kontynuował naukę w zakresie psychologii oraz pedagogiki w Lipsku i Halle, ucząc się pod okiem takich autorytetów jak W. Wundt i H. Ebbinghaus. W 1889 roku nawiązał związek małżeński z Jadwigą Szczawińską, znaną działaczką oświatową, której działalność znacząco przyczyniła się do rozwoju edukacji w Polsce, Jadwigą Szczawińską.

W ciągu swojej kariery pełnił rolę wykładowcy na Uniwersytecie Latającym oraz przekazywał wiedzę na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie w latach 1907–1914, nauczając psychologii. Swoją działalność publicystyczną rozpoczął od publikacji w takich czasopismach jak „Prawda”, „Ateneum” i „Przegląd Pedagogiczny”. Już w 1886 roku jego rozprawa pt. O zarazie moralnej, opublikowana w „Ateneum”, zwróciła uwagę opinii publicznej, gdyż podejmowała ważne zagadnienia pedagogiczne i społeczne.

W latach 1889–1897 był redaktorem „Przeglądu Pedagogicznego”, a potem przez krótki czas redagował również „Głos” oraz „Przegląd Społeczny”. Ostatnie lata swojego życia poświęcił wyłącznie działalności naukowej, wygłaszając odczyty w takich miastach jak Lwów, Kraków i Warszawa, gdzie popularyzował wiedzę z dziedziny psychologii i filozofii. Spoczął na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie (kwatera 252-1-5).

Jednym z jego najważniejszych osiągnięć w obszarze psychologii empirycznej było promowanie w Polsce idei eksperymentalnych badań nad dziećmi, ich wyobrażeniami, sposobem myślenia i intelektem. Dawid postulował kształcenie umysłu dziecka, rozwijanie jego woli oraz umiejętności działania. W tym celu prowadził systematyczne badania, angażując wielu współpracowników oraz publikując książki dotyczące prowadzonych badań. Również przekładał liczne pozycje z języków obcych, aby udostępnić młodszym pokoleniom wiedzę na ten temat.

W 1892 roku opublikował dzieło Nauka o rzeczach, które stanowiło podstawy nauczania początkowego. Dawid proponował strukturę lekcji opartą na pięciu kluczowych etapach, do których należą: przygotowanie apercepcji, przedstawienie materiału konkretnego, porównywanie i wielokrotne kojarzenie, uogólnienie oraz zastosowanie. To podejście łączyło się z następującymi elementami procesu psychicznego: przyjęciem bodźców zewnętrznych, ich wewnętrzną percepcją oraz częścią ruchową reakcji.

W 1912 roku, w rozprawie O duszy nauczycielstwa, Dawid wskazywał cechy idealnego nauczyciela, określając jego „duszę”. Kluczową z nich była miłość do dusz ludzkich, a obok niej pojawiały się także cechy takie jak potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość oraz moralna odwaga.

Jego największym dziełem psychologicznym było Inteligencja, wola i zdolność do pracy (1911), w którym przedstawił związek pomiędzy tymi trzema elementami, uznając to za apoteozę pracy. Dawid podkreślał, że „umieć”, „chcieć” i „móc” to podstawowe składniki życia ludzkiego, gdzie „umieć” oznacza posiadanie inteligencji, „chcieć” odnosi się do woli, a „móc” to zdolność do działania.

Ostatnie cztery lata swojego życia poświęcił studiowaniu mistyki, co było znaczącą zmianą poglądów po śmierci żony w 1910 roku. W tym czasie napisał dwa dzieła dotyczące studiów nad Jakobem Böhme. Były to O intuicji w mistyce, filozofii i sztuce (Kraków, 1913) oraz pośmiertnie wydana O rzeczywistości duchowej (Warszawa, 1935). W tych pracach twierdził, że byt pragnie objawienia się w stworzeniu oraz naturze, aczkolwiek takowe objawienie może nastąpić jedynie poprzez przeciwieństwa.

Marek Nowak w swojej rozprawie Od pozytywizmu do mistyki. Ewolucja poglądów Jana Władysława Dawida podchodzi do zagadnienia: „Głównym celem pracy było wyjaśnienie jednego z najtrudniejszych do zinterpretowania faktów z życia warszawskiego psychologa – dlaczego ktoś uważany za pozytywistę pod koniec życia stał się mistykiem?”. Większość badaczy sądzi, że w 1910 roku, w wyniku tragicznej śmierci żony, Dawid nagle zwrócił się w stronę mistycyzmu, jednakże analiza jego tekstów wskazuje, że takie poglądy nie były obce jego myśleniu. Warto zwrócić uwagę na niejednoznaczny charakter doktryny Comte’a, który można interpretować również w aspektach religijnych, jak i okultystyczny wymiar warszawskiego pozytywizmu. W kontekście epoki Młodej Polski, zwrot ku mistycyzmowi był zjawiskiem powszechnym.

Dzieła

W różnych wydaniach zbiorowych możemy znaleźć wiele cennych dzieł autorstwa Jana Władysława Dawida. Do najważniejszych publikacji zbiorowych zalicza się:

• Pisma pedagogiczne (1961),
• Pisma pedagogiczne pomniejsze, Wrocław-Warszawa (1968).

Oprócz tego, jego wybrane publikacje to:

• Nauka o rzeczach (1892),
• Inteligencja, wola i zdolność do pracy, Warszawa (1911), z późniejszymi wydaniami w latach 1926, 1927 i 1966,
• O duszy nauczycielstwa, Lublin (1912), zalecane do przeczytania są także późniejsze wydania, w tym cyfrowa replika z 2002 roku,
• O intuicji w mistyce, filozofii i sztuce, Kraków (1913),
• O rzeczywistości duchowej, Warszawa (1935).

Dawid zajmował się także przekładami, do których należy:

• Paul Gibier, Spirytyzm. Studium historyczno-krytyczne i doświadczalne (1889) – przetłumaczone z języka francuskiego.

Pełne zestawienie dokonań J.W. Dawida można znaleźć w Bibliografii filozofii polskiej 1896–1918, T. 4, z. 1.

---

Oceń: Jan Władysław Dawid

---