Józef Pankiewicz

---

Życiorys

Józef Pankiewicz, tak niezwykła postać w dziedzinie sztuki, był synem Adama Pankiewicza (1808–1883) oraz Jadwigi Heleny z Eichlerów (1827–1904), która była córką Karola Ferdynanda Eichlera. Jego starszym bratem był Eugeniusz Pankiewicz. Z uwagi na dziedzictwo matki, Józef był z wyznania luteraninem.

W latach 1884–1885 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej, gdzie uczył go Wojciech Gerson oraz Aleksander Kamiński. Następnie, wraz z Władysławem Podkowińskim, udał się do Petersburga, by w latach 1885–1886 studiować na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. W 1889 obaj artyści przybyli do Paryża, gdzie jego obraz Targ na jarzyny na placu za żelazną bramą (1888), posiadający realistyczny styl oraz wpływy Aleksandra Gierymskiego, został uhonorowany srebrnym medalem podczas Wystawy Powszechnej.

Po powrocie do Warszawy w 1890 roku, Pankiewicz, zainspirowany impresjonizmem, próbował implementować te techniki w polskim malarstwie. Jego dzieło Targ na kwiaty przed kościołem Św. Magdaleny w Paryżu z 1890 roku odbiło się negatywnym echem wśród krytyków i publiczności, którzy dodawali, że artysta powinien skonsultować się z okulistą. Jego bezkompromisowe podejście do impresjonizmu ukazały obrazy Wóz z sianem (1890) oraz Pejzaż z krzewami (1890). W następnych latach artysta zafascynował się symbolizmem i stworzył nastrojowe nokturny, takie jak Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą (1892), Dorożka nocą (1896), Łabędzie w ogrodzie Saskim (1896) oraz Park w Duboju (1897).

Pankiewicz, czerpiąc inspirację z m.in. Jamesa Whistlera, stworzył cykl emocjonalnych portretów, w tym Portret Dziewczynki w czerwonej sukni (1897) oraz Portret Pani Oderfeldowej z córką (1897), za który otrzymał złoty medal na Wystawie Powszechnej w Paryżu. W 1897 roku dołączył do krakowskiego Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Jego podróże po zachodniej Europie między 1897 a 1906 rokiem obejmowały Holandię, Belgię, Włochy, Anglię, Niemcy oraz Francję. Rok 1906 przyniósł mu tytuł profesora Akademii Sztuk Pięknych ASP w Krakowie.

W 1908 roku, podczas pobytu we Francji, Pankiewicz nawiązał znajomość z Pierre’em Bonnardem oraz Felixem Fénéonem, co wpłynęło na jego twórczość. Okres późnych wakacji we Francji zaowocował serią obrazów przedstawiających malownicze widoki z Concarneau, Saint-Valery-en-Caux, Collioure, Saint-Tropez, Vernon oraz Giverny. W tym czasie Pankiewicz pozostawał pod znacznym wpływem twórczości Paula Cézanne’a, czego dowodem była seria martwych natur, w tym wybitna Martwa natura z owocami i nożem (1909).

W 1908 roku artysta wziął ślub z Wandą Marią z Lublińskich 1 voto Waydel (1864–1957), która rozwiodła się z nim, przeszła na luteranizm i urodziła dzieci, w tym Jadwigę Waydel-Dmochowską.

Okres wojen 1914–1919 spędził w Hiszpanii, gdzie w styczniu 1919 roku dołączył do Komitetu Polskiego, hiszpańskiej filii Komitetu Narodowego Polskiego; był postrzegany przez władze lokalne jako „element wywrotowy”. W tym czasie Pankiewicz zaprzyjaźnił się z Robertem Delaunayem, co przyniosło zmianę jego stylu. Jego dzieła z „okresu hiszpańskiego”, takie jak Ulica w Madrycie (1916) oraz Taras w Madrycie (1917), charakteryzowały się geometryzacją oraz intensywnością kolorów w stylu fowizmu.

W latach 20. XX wieku zainicjował nurt polskiego koloryzmu, nawiązującego do twórczości francuskich postimpresjonistów. Jako mentor wspierał grupę artystów oraz grafików zwaną kapistami, do której należeli m.in. Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski, Józef Czapski, Zygmunt Waliszewski oraz Piotr Potworowski. W 1923 roku ponownie zdobył stanowisko profesora ASP w Krakowie, a dwa lata później objął kierownictwo filii tej uczelni w Paryżu.

Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło kolejną ewolucję stylu Pankiewicza, który zaczął rezygnować z intensywnych, czystych kolorów na rzecz malarstwa walorowego. Jego dzieła były oparte na obiektywnej wizji rzeczywistości, co można zaobserwować w trzech martwych naturach. Martwa natura z ananasem (1923) ujawnia intensywne, jasne kolory, podczas gdy Martwa natura z zielonym dzbanem (1929) przedstawia bardziej stonowaną gamę barw, oddając nastrój refleksji. Z kolei Owoce w koszyku (1938) to przykład malarskiej doskonałości, w którym trudno odnaleźć związki z konkretnym kierunkiem artystycznym. Po wojnie Pankiewicz często podejmował temat „pejzaży z puszystymi koronami drzew” z okolic Sanary-sur-Mer, Cassis i La Ciotat.

Artysta zdobył nagrodę Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Salonie Malarskim 1937 roku. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 187-6-15), gdzie spoczywa pamięć o jego wybitnym wkładzie w sztukę.

Ordery i odznaczenia

Józef Pankiewicz, znany ze swojego wkładu w sztukę i kulturę, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które świadczą o jego znaczeniu w polskim dziedzictwie kulturowym. Do jego najważniejszych nagród zaliczają się:

• Kawaler Legii Honorowej, przyznany w 1927 roku we Francji,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 10 listopada 1933 roku,
• Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 7 listopada 1936 roku.

Upamiętnienie

Józef Pankiewicz jest szanowanym patronem Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. J. Pankiewicza, które znajduje się w Katowicach.

---

Oceń: Józef Pankiewicz

---