Wincenty Pol

---

Życiorys

Wincenty Pol urodził się w rodzinie o bogatych tradycjach. Jego ojciec, Franciszek Ksawery Pohl, był Niemcem, który przyszedł na świat we wsi Kępa Tolnicka, zlokalizowanej około 3 km na zachód od Reszla na Warmii. Matka, Eleonora, reprezentowała spolonizowaną rodzinę francuską Longchamps de Bérier i była córką Franciszka Longchamps de Bérier, protoplasty polskiego rodu. Ich związek rozpoczął się formalnie w 1800 roku. Franciszek pełnił różne funkcje w administracji austriackiej, w tym był radcą Sądu Szlacheckiego we Lwowie oraz pracował w Lublinie. W 1815 roku uzyskał szlachectwo galicyjskie, a to zmusiło jego rodzinę do zmiany nazwiska na austriacką formę „Poll von Pollenburg”, co na trwałe przyjęli jego potomkowie.

Rodzina Pollów przeprowadziła się do Lwowa po narodzinach Wincentego, a po śmierci ojca w 1823 roku, młody Pol rozpoczął edukację, kończąc gimnazjum we Lwowie oraz kolegium jezuickie w Tarnopolu. Następnie zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego, a po trzech latach, w 1830 roku, podjął pracę jako zastępca lektora języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Wziął aktywny udział w powstaniu listopadowym jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich, gdzie odniósł rany. Po bitwie, za swoje zasługi, został odznaczony orderem Virtuti Militari oraz awansowany na podporucznika. Po klęsce powstania, 5 października 1831 roku, przekroczył granicę z Prusami, i trafił do zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy, gdzie pozostał do 12 października.

Podczas swojego pobytu w Brodnicy, organizował pomoc dla powstańców uciekających na emigrację. Pełnił rolę wysłannika gen. Józefa Bema, odwiedzając Lipsk i Drezno, gdzie miał zaszczyt spotkać Adama Mickiewicza, który pozytywnie wyraził się o jego zdolnościach poetyckich. Po powrocie do Galicji w 1832 roku, Pol zaangażował się w ruch patriotyczny u boku Ksawerego Krasickiego, jednak z czasem związał się z bardziej umiarkowanym Komitetem Patriotycznym.

W obliczu możliwych represji ze strony zaborców, przez kilka miesięcy musiał ukrywać się w Zakopanem, co obudziło w nim zainteresowanie Tatrami. W 1835 zatrzymał się w Zagórzanach, gdzie napisał swoją najsłynniejszą Pieśń o ziemi naszej – wybitne dzieło opisujące piękno polskich regionów. W maju następnego roku zamieszkał w Kalnicy koło Sanoka i podjął pracę jako administrator dóbr Ksawerego Krasickiego. Chociaż jego zamysły dotyczące działalności społeczno-oświatowej wśród chłopstwa zakończyły się niepowodzeniem, zainteresował się studiami przyrodniczymi, zwłaszcza geografią, co owocowało powstaniem licznych poezji o tematyce górskiej oraz prac naukowych dotyczących etnografii i geografii Polski. W tym okresie, w Paryżu, wydano anonimowo Pieśń Janusza – zbiór jego utworów przedstawiających bohaterstwo powstańców.

Po roku 1839 osiedlił się w odrestaurowanym zamku w Lesku, gdzie kontynuował badania terenowe w Karpatach. W ciągu kilku następnych lat prowadził liczne badania w Karpatach Wschodnich oraz w innych regionach Polski. Jest również twórcą nazwy Wisła Śmiała. Tragiczne wydarzenia miały miejsce podczas rzezi galicyjskiej jakuba Szeli w 1846 roku, gdy musiał uciekać z Glinika Mariampolskiego do Polanki, gdzie został pobity i stracił cały dorobek piśmienniczy na skutek pożaru. Po tych zajściach jego poglądy polityczne doznały głębokich zmian, które przyniosły wiele konsekwencji w dalszym życiu.

W 1847 roku został aresztowany za rzekomy udział w przygotowaniach do powstania krakowskiego, co zmusiło go do osiedlenia się we Lwowie pod nadzorem policji. Po uniewinnieniu, objął redakcję Biblioteki Naukowego Zakładu im. Ossolińskich we Lwowie. Jego działalność naukowa obejmowała podróże do takich miejsc jak Śląsk, Sudety, Wrocław, Wielkopolska oraz miejsce urodzenia – Krym. W czasie Wiosny Ludów, przez krótki czas, był adiutantem sztabu Gwardii Narodowej we Lwowie, a następie stał się orędownikiem legalnej polityki oraz konserwatywnego programu społecznego.

Mimo iż jego wiedza geograficzna opierała się głównie na samokształceniu, dzięki lekturze i badaniom terenowym zyskał znaczną erudycję. W 1849 roku, mimo niewielkiej liczby publikacji, został mianowany profesorem nadzwyczajnym geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim, obejmując drugą na świecie katedrę geografii. Jego wykłady obejmowały różne aspekty geografii, a Pol wprowadził nowoczesne metody nauczania bazujące na tezach Carla Rittera. Niestety, w 1853 roku został usunięty z uniwersytetu z powodu zarzutów o nielojalność wobec władz zaborczych.

Po stracie żony, Pol przebywał na Pokuciu oraz we Lwowie, prowadząc, mimo pogarszającego się wzroku, aktywną działalność naukową. W 1872 roku został wybrany członkiem Akademii Umiejętności i zmarł 2 grudnia tego samego roku. Po swojej śmierci, po licznych zawirowaniach, zasługi Wincentego Pola w dziedzinie nauki i literatury zostały docenione, a jego prochy przeniesiono z cmentarza Rakowickiego w Krakowie do Krypt Zasłużonych w podziemiach kościoła Paulinów na Skałce.

Drugorzędnym aspektem jego dziedzictwa jest nazwisko schroniska Towarzystwa Tatrzańskiego w Dolinie Roztoki, które nosi jego imię, jako znak uznania dla jego wkładu w rozwój turystyki górskiej. Istnieją także dwie placówki muzealne związane z jego postacią: Muzeum Biograficzne Wincentego Pola w Lublinie utworzone w 1972 roku oraz Izba Pamięci Wincentego Pola z 1977 roku w Gdańsku-Sobieszewie.

Twórczość

Pierwsze literackie eksploatacje Wincentego Pola miały miejsce w jego młodzieńczych latach, kiedy to tworzył romantyczną poezję oraz prozę, czerpiąc inspirację z utworów takich twórców jak Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, George Byron, Adam Mickiewicz oraz wielu innych.

W 1835 roku, chociaż datowany na rok 1833, w Paryżu zadebiutował cykl poetycki Pieśni Janusza. Składał się on z 51 wierszy, z których wiele zaczęto pisać zapewne jeszcze w czasie walki w 1831 roku. Poeta kontynuował te prace na emigracji, koncentrując się na tematyce związanej z powstaniem listopadowym. Do najpopularniejszych utworów z tego zbioru należą: Krakusy, Pierwsza rocznica 29 listopada oraz Śpiew z mogiły. Do niektórych z tych wierszy skomponowano muzykę, na przykład Fryderyk Chopin zaaranżował utwór Śpiew z mogiły, co przyczyniło się do ich szerszego odbioru jako pieśni narodowo-patriotycznych oraz powstańczych.

W tym samym okresie roku 1843 Pol opublikował również Historię szewca Kilińskiego oraz Gawędę Dorosza… (1865), charakteryzujące się ludową stylizacją oraz użyciem języka potocznego, mimo iż nie osiągają one literackiego poziomu Pieśni Janusza. Znaczenie miał również Pieśń o ziemi naszej (1843) – poetycki cykl zawierający opisy polskich ziem, które odwiedził Pol, znacząco przyczyniając się do wzrostu zainteresowania rodzimą kulturą oraz przyrodą.

W tym samym czasie poeta rozpoczął prace nad poematem Mohort, opisującym historię kresowego rycerza, będącego obrońcą ojczyzny oraz wiary. Wykłady wygłaszane przez Wincentego Pola na Uniwersytecie Jagiellońskim zostały opublikowane w 1851 roku. Wśród jego późniejszych utworów, które odzwierciedlają coraz bardziej konserwatywne nastawienia, znajdziemy trylogię Pamiętniki J. P. Benedykta Winnickiego (1853–1855), dalsze rapsody Mohorta (całość 1855), poemat Wit Stwosz (1857), Pacholę hetmańskie (1862) oraz inne, które niestety nie odznaczają się już taką wartością historyczną i literacką.

W 1861 roku, na łamach Księgarni J. Blaszkowskiego w Warszawie, ukazała się Stryjanka, w której opisał dzieje rodziny Bączalskich. Dwa lata później, w 1863 roku, Pol wydał podręcznik dla kleryków zatytułowany Geografia Ziemi Świętej, za co otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX.

Ostatnie jego prace to Legenda o świętym Janie Kantym… (1868) oraz Pan starosta Kiślacki (1873). Zbiorowe wydanie dzieł Wincentego Pola ukazało się w latach 1875–1888 pod tytułem Dzieła wierszem i prozą.

Inne publikacje

Wincenty Pol to postać, której wkład w literaturę oraz naukę jest nie do przecenienia. Wśród jego różnorodnych osiągnięć znajduje się także interesująca publikacja, której tytuł brzmi „Rzut oka na umiejętności geografii ze stanowiska uniwersyteckiego wykładu”, opublikowana w roku 1850.

Upamiętnienie

Rok 2022 był wyjątkowy, gdyż przypadła w nim 150. rocznica śmierci Wincentego Pola, a także 50-lecie działalności Dworku Wincentego Pola. Uroczystości odbyły się 2 grudnia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w Lublinie.

Program wydarzeń obejmował mszę św., a także fascynującą konferencję zatytułowaną „Galicja — ojczyzna i świat Wincentego Pola. Polski Piemont i polska Galileja — pamiętanie i zapominanie”. Były to chwile pełne refleksji nad twórczością oraz dziedzictwem tego wybitnego poety.

Wydarzenie wzbogacone było o widowisko poetycko-muzyczne „Pieśni z ziemi naszej”, które ukazało bogactwo kulturowe regionu i emocjonalne przesłanie jego twórczości.

---

Oceń: Wincenty Pol

---