Janina Kozłowska-Studnicka

---

Młodość

Janina Kozłowska-Studnicka, urodzona w rodzinie właściciela ziemskiego, Juliana Józefa Kozłowskiego i Róży Ludwiki z Borowskich, spędziła pierwsze 12 lat swego życia w rodzinnym Lublinie. W okresie od 1902 do 1914 roku zamieszkiwała w Petersburgu. Tutaj, w różnorodnych bibliotekach, a także z własnej woli, zgłębiała szeroką humanistykę, mimo iż nie miała formalnego wykształcenia.

W Petersburgu Janina nawiązała współpracę z wysłannikami Akademii Umiejętności, którzy zajmowali się badaniami nad polonikatami. Ukończyła również kurs w jednym z naukowych zakładów dla panien, gdzie w 1910 roku uzyskała świadectwo nauczycielki domowej. Dzięki temu nabyła prawa do nauczania języka francuskiego oraz historii.

W 1914 roku, po śmierci ojca, Janina wraz z matką przeprowadziła się do Wilna. Tam rozpoczęła pracę w lokalnym archiwum oraz wstąpiła w związek małżeński z Wacławem Gizbertem-Studnickim, miejscowym archiwistą. Niestety, ten związek okazał się nietrwały i zakończył się niebawem, jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej.

W roku 1917 Janina została aresztowana przez niemieckie władze w Wilnie i spędziła kilka miesięcy w więzieniu. Po wojnie jej życie związane było ponownie z Lublinem, gdzie od 1918 do 1919 roku pracowała w tamtejszym archiwum. To doświadczenie naznaczyło jej początki w nowo powstającym państwie polskim.

Dwudziestolecie międzywojenne

Janina Kozłowska-Studnicka odegrała ważną rolę w archiwistyce oraz kulturalnym życiu Grodna w okresie międzywojennym. W 1919 roku wróciła do Wilna, gdzie podjęła pracę w tamtejszym archiwum. Na mocy decyzji z 19 kwietnia 1920 roku objęła stanowisko pomocnika kustosza. Jednocześnie, aż do grudnia 1920 roku, dojeżdżała do archiwum w Grodnie, a od 1 stycznia 1921 roku sprawowała funkcję jego kierownika. Po tym czasie osiedliła się już na stałe w Grodnie.

Była zwolenniczką działań rewindykacyjnych dotyczących archiwaliów i aktywnie uczestniczyła w pracy Komisji Rewindykacyjnej, której celem było odzyskiwanie dokumentów wywiezionych do ZSRR. W okresie jej zarządzania archiwum grodzieńskie stało się trzecim w kraju pod względem liczby jednostek archiwalnych, gromadząc około 750 tysięcy woluminów.

W sferze kultury Janina Kozłowska-Studnicka była kluczową postacią. Była główną organizatorką oraz wiceprezesem lokalnego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, które powstało w 1935 roku na zlecenie Zarządu Głównego PTH. Odpowiadała zarówno za kwestie organizacyjne, jak i merytoryczne tego stowarzyszenia. Wygłaszała liczne referaty, takie jak: „Polityczne i wyznaniowe dzieje Supraśla” oraz „Zadania, potrzeby i środki badań historii Grodna”.

Rok później, w 1936 roku, była inicjatorką i sekretarzem biblioteki historycznej w Grodnie, która również znajdowała się w archiwum. Działała aktywnie w Związku Zaścianków Polskich, gdzie pełniła funkcje w Radzie Głównej oraz organizowała kursy o tematyce kulturalnej dla członkiń tego stowarzyszenia.

W obszarze dydaktyki i nauki, wygłaszała odczyty dla uczniów oraz prowadziła wykłady na Uniwersytecie Powszechnym i kursach podchorążych. Naukowe zainteresowania Janiny Kozłowskiej-Studnickiej koncentrowały się na historii ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIX i XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem regionu grodzieńskiego oraz problematyki polsko-rosyjskich relacji. Pisała artykuły do czasopism, takich jak „Ateneum Wileńskie”, „Archeion” czy „Przegląd Historyczny”. Uczestniczyła również w VII Międzynarodowym Kongresie Historyków w Warszawie.

W sferze politycznej była związana z obozem sanacji, nawiązała współpracę z wieloma jej przedstawicielami, zarówno cywilnymi, jak Witold Cieński, jak i wojskowymi, w tym pułkownikiem Teodorem Furgalskim czy generałem Franciszkiem Kleebergiem. Janina Kozłowska-Studnicka była też bliską znajomą Józefa Piłsudskiego. Jej działalność kulturalna w Grodnie charakteryzowała się również rywalizacją z kierownikiem miejscowego muzeum, Józefem Jodkowskim.

Okres II wojny światowej i Polski Ludowej

Wydarzenia z życia Janiny Kozłowskiej-Studnickiej, szczególnie w kontekście II wojny światowej oraz Polski Ludowej, były niezwykle poruszające. W dniu 4 października 1938 roku zmarła jej matka Róża, osoba wysoce dla niej wspierająca. Pomimo trudności, które przyniosła wojna, Janina nie przestała pełnić swoich obowiązków zawodowych. Na stanowisku kierownika archiwum w Grodnie pracowała aż do 20 grudnia 1939 roku, kiedy to miasto zostało zajęte przez armię ZSRR.

W okresie od kwietnia 1940 roku do połowy 1946 roku Janina była zmuszona opuścić Polskę, a jej życie przeniosło się wówczas na Syberię, gdzie została zesłana. Po powrocie do kraju osiedliła się w Kórniku, w okolicach Poznania, gdzie pracowała w miejscowej bibliotece. Pomimo przejścia na emeryturę w 1951 roku, kontynuowała pracę nad porządkowaniem i opracowywaniem archiwaliów aż do swojej śmierci.

Janina Kozłowska-Studnicka zmarła w Domu Pomocy Społecznej w Śremie, znanym również jako „klasztorek”, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu parafialnym w Kórniku. Przez całe życie była żoną Wacława Gizberta-Studnickiego, co również wpisuje się w historię jej życia, będąc znaczącą częścią jej osobistej narracji.

Ordery i odznaczenia

Janina Kozłowska-Studnicka została uhonorowana licznymi odznaczeniami, które świadczą o jej zaangażowaniu w działalność na rzecz kraju oraz poświęceniu w trudnych czasach. Wśród wyróżnień, które otrzymała można wymienić:

• Krzyż Niepodległości, przyznany 17 marca 1932,
• Złoty Krzyż Zasługi, który otrzymała 11 listopada 1936,
• Odznakę Pamiątkową Więźniów Ideowych, nadaną w 1931 roku.

---

Oceń: Janina Kozłowska-Studnicka

---