Plac Litewski w Lublinie

---

Historia

Do 1918

W XVI wieku okolice obecnego placu Litewskiego były częścią drogi, która prowadziła do mostu na Czechówce oraz traktu w kierunku Warszawy. W tejże epoce obszar ten znajdował się pod kontrolą rodziny Radziwiłłów. Przekształcenia miały miejsce w XVII wieku, kiedy to tereny te trafiły w ręce Józefa Karola Lubomirskiego, a później jego córki Marii Anny, żony Pawła Karola Sanguszki. Kolejnymi właścicielami byli Szepetyccy, a w 1801 roku Beniamin Finke zakupił teren na publicznej licytacji i przekazał go rządowi.

W okresie do 1818 roku miejsce to służyło jako skład słomy. W roku 1819 rozpoczęto rozbiórkę szpitala oraz kościoła bonifratrów, które powstały w połowie XVIII wieku. W 1823 roku Jan Stompf zrealizował kompleksową przebudowę placu oraz pałacu Poradziwiłłowskiego, który miał stać się siedzibą Komisji Województwa Lubelskiego. Nowy plac zajmował powierzchnię około 2 hektarów i zyskał nazwę „placu Musztry”. W jego części stworzono skwer, na którym na wzniesieniu umieszczono nowy pomnik Unii Lubelskiej. Zgodnie z lokalną tradycją, to właśnie tutaj, w 1569 roku, polska i litewska szlachta obradowała nad związkiem obu krajów. Dawny murowany obelisk upamiętniający to wydarzenie został zniszczony podczas rozbiórki kościoła Bonifratrów. W 1826 roku, na mocy uzyskanego zezwolenia od władz carskich, ks. Stanisław Staszic przewidział budowę nowego pomnika. Klasycystyczna płaskorzeźba, która przedstawiała Polskę i Litwę, powstała na podstawie projektu Pawła Malińskiego. Obelisk został odlany z żelaza.

W latach 1873-1876, na placu, przy obecnej lokalizacji fontanny, powstała cerkiew pw. Podwyższenia św. Krzyża na polecenie władz carskich. Ta obca architektonicznie budowla w pejzażu Lublina posiadała pięciokopułowy korpus oraz dostojną wieżę z dzwonem, który niegdyś znajdował się w rozebranym w 1852 roku kościele św. Michała. Po zdobyciu Lublina przez Austriaków, cerkiew została przekształcona na kościół garnizonowy, a obiekty wokół placu stały się siedzibą władz Generalnego Gubernatorstwa. W 1916 roku, z okazji 125. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, na placu umieszczono kamień, który przypominał o tym ważnym wydarzeniu. Pod koniec XIX wieku, w celu uczczenia powstania styczniowego, zasadzono na placu „drzewo wolności” – topolę czarną, nazywaną później „baobabem”.

1918–1989

W 1918 roku plac Litewski oraz jego okolice stały się świadkiem przemian związanych z przejęciem władzy od Austriaków oraz powstawaniem Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Do 2 listopada pałac Poradziwiłłowski pełnił funkcję rezydencji gubernatora, natomiast 7 listopada stał się siedzibą gabinetu Ignacego Daszyńskiego, gdzie odbyło się pierwsze posiedzenie rządu. Wówczas budynek dawnego Banku Państwa, w którym mieścił się klub oficerski, stał się miejscem spotkań oficerów, gdzie podejmowano kluczowe decyzje dotyczące przejęcia władzy od okupanta. Nocą z 6 na 7 listopada w hotelu „Wiktoria” internowano oficerów związanych z Radą Regencyjną Królestwa Polskiego, a po przeciwnej stronie placu, przy ul. Niecałej, znajdował się Juliusza Zdanowskiego, komisarz Rady Regencyjnej w Lublinie.

W 1925 roku sobór prawosławny, znajdujący się na placu, został rozebrany. W czasach II Rzeczypospolitej obiekt nosił swoją obecną nazwę. W okresie okupacji nazywano go „Adolf Hitler-Platz”, a po II wojnie światowej powrócono do historycznej nazwy „plac Litewski”. W 1945 roku wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, który przedstawiał żołnierza z rozwianą chorągwią. W latach 50., po śmierci Stalina, plac został przemianowany na „plac Józefa Stalina”. W 1974 roku wmurowano płytę Nieznanego Żołnierza, a w 1981 roku powstał pomnik upamiętniający 190. rocznicę Konstytucji 3 maja.

Od 1989

1989–2010

Przed 2009 rokiem na placu Litewskim w Lublinie dokonano jedynie niewielkich przekształceń, które oszacowane zostały na koszt rzędu 850 tys. zł. W 1990 roku niesamowity „baobab” uzyskał status pomnika przyrody. W latach 90-tych usunięto Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, a w 2001 roku na placu odsłonięto upamiętniający marszałka Piłsudskiego pomnik. Niestety, na początku XXI wieku „baobab” zaczął stopniowo zamierać.

Od 2010

W lipcu 2010 roku władze Lublina ogłosiły konkurs, mający na celu rewitalizację placu Litewskiego. Proponowane plany przebudowy opierały się na założeniu, że plac powinien być głównie przestrzenią dla pieszych. Projekt przewidywał, że deptak na Krakowskim Przedmieściu zostanie przedłużony aż do ulicy Kołłątaja, natomiast część ulicy przy hotelu Europa zostanie zamknięta dla ruchu. Rozważano również wykorzystanie budynków Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej do celów publicznych oraz przeniesienie stacji meteorologicznej, która tam się znajdowała.

W 2013 roku przyjęto koncepcję, która uwzględniała wcześniej opracowane plany. Inwestycja miała być ukończona w 2014 roku, a jej koszt szacowano na około 30 mln zł. Niestety, terminy zostały przesunięte. Zgodnie z planami z października 2014 roku, rozpoczęcie przebudowy przewidziano na wiosnę 2015 roku, przy tym koszty projektowane były już na 62 mln zł. W 2016 roku ogłoszono przetarg i ustalono termin realizacji inwestycji na wiosnę 2017 roku.

Już w kwietniu 2016 roku rozpoczęto faktyczne prace związane z przebudową placu. Podstawowym celem było przedłużenie deptaka do skrzyżowania z ul. Kołłątaja, co wiązało się z likwidacją ruchu kołowego na tym odcinku. W trakcie prac odkryto fundamenty soboru oraz pozostałości dawnych traktów i budynków, przy czym zachowano układ przestrzenny placu. Odtworzono również historyczny trakt prowadzący ku Wieniawie.

W ramach rewitalizacji doszło do znacznych zmian dotyczących nawierzchni, układu terenów zielonych i nasadzeń, a także fontanny oraz iluminacji budynków otaczających plac. Stara fontanna została usunięta na rzecz nowej, w tym kompleksu urządzeń wodnych, który zyskał pięciometrową groblę oraz nowoczesny system sterowania, kontrolujący takie funkcje jak woda, światło, dźwięk, lasery i projekcje obrazu na fasadzie budynku poczty. Dodatkowo zrewitalizowano także plac im. Mieczysława Alberta Krąpca oraz Józefa Czechowicza. Przebudowany plac Litewski został udostępniony mieszkańcom w czerwcu 2017 roku. W tym samym roku, po odłamaniu się konaru „baobabu”, zapadła decyzja o usunięciu drzewa.

---

Oceń: Plac Litewski w Lublinie

---