Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie

---

Historia

Pierwszy monument został wystawiony w 1569 roku, na zlecenie Zygmunta Augusta. Jak wskazują kroniki kapucyńskie, był to obelisk o czworobocznym kształcie, mierzący 12 łokci wysokości, skonstruowany z kamienia oraz cegły, pokryty dachówką. W jego wnętrzu znajdowały się dwa posągi, które symbolizowały różne strony – Polaka i Litwina, lub według innej teorii, Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę. Zewnętrzny wygląd pomnika został uwieczniony na obrazie, który można podziwiać w Muzeum Historii Miasta Lublina.

W połowie XVII wieku, w pobliżu pomnika, wzniesiono kościół wraz z klasztorem i szpitalem Bonifratrów. Z biegiem lat, z powodu sąsiedztwa, obelisk unii zaczął być określany mianem „pomnika pod Bonifratrami”. W otoczeniu kościoła znajdował się cmentarz, którego mury były częścią klasztoru. W 1819 roku, podczas przekształcania ówczesnego placu Musztry i rozbiórki szpitala oraz kościoła Bonifratrów, obelisk został zniszczony. W wyniku dewastacji budynków zakonnych, także pomnik, został przewrócony i zniszczony na rozkaz Józefa Domańskiego, ówczesnego prezesa Komisji Województwa Lubelskiego.

W listopadzie 1823 roku, po uzyskaniu zgody carskich władz, nowy pomnik mógł być wzniesiony przez księdza Stanisława Staszica. Prace rozpoczęto w 1824 roku. Projekt zaprezentowany przez Feliksa Bentkowskiego z dnia 6 lutego 1825 roku, przewidywał umieszczenie na obelisku trzech płaskorzeźb: małżeństwa Jagiełły z Jadwigą oraz sejmu horodelskiego i lubelskiego. Ostatecznie postanowiono o umieszczeniu płaskorzeźby reprezentującej Koronę i Litwę. Pomnik został odlany z żelaza w hutach kieleckich, które były częścią Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, zainicjowanego przez Staszica. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 26 sierpnia 1826 roku, a jego koszt wyniósł 22 638 zł.

Pomnik, umiejscowiony na sztucznie usypanym kopcu, był początkowo udostępniony dla wszystkich. Z biegiem lat teren wokół został zadrzewiony i uporządkowany, a na początku XX wieku ogrodzony żelaznym płotem. Pod obeliskiem postawiono murowaną altanę dla gubernatora, a cały skwer stał się dostępny tylko dla niego.

Omawiany obiekt stanowi upamiętnienie unii, która miała miejsce w Lublinie, łącząc Koronę Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim 1 lipca 1569 roku. Klasycystyczna płaskorzeźba przedstawiająca Polskę i Litwę została zaprojektowana przez Pawła Malińskiego, profesora rzeźby na Uniwersytecie Warszawskim. Pomnik Unii Lubelskiej jest nie tylko symbolicznym punktem w historii miasta, ale przypomina także o jego różnorodnej i wielokulturowej przeszłości oraz historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Opis architektoniczny

Pomnik Unii Lubelskiej jest niezwykle imponującą konstrukcją, która ma wysokość sięgającą 13 metrów. Jego forma przyciąga uwagę dzięki zastosowaniu żeliwa oraz starannej budowie murowanego, kwadratowego podeście, które jest pokryte granitowymi płytami.

Na tym solidnym fundamencie znajduje się postument, cechujący się masywnym cokołem oraz wydatnym gzymsem, na którym umieszczono napisy wykonane z mosiężnych liter. Frontowa strona pomnika zdobiona jest płaskorzeźbą, która przedstawia dwie kobiety, symbolizujące Koronę i Litwę. Obie postacie są zwrócone ku sobie, a ich prawe dłonie spotykają się w symbolicznym geście jedności.

W rękach kobiet znajdują się tarcze herbowe przedstawiające symbole obu krajów: Orzeł Biały reprezentujący Polskę oraz Pogoń jako znak Litwy. Stworzona przez pawła Malińskiego rzeźba nie tylko upamiętnia unię zawartą w Lublinie w 1569 roku, ale także podkreśla głęboką, symboliczną jedność tych dwóch narodów.

Na dolnej części obelisku zainstalowano drzwiczki zamykane na dwa zamki, które umożliwiają dostęp do wnętrza pomnika. Te elementy dodają mu dodatkowego znaczenia, a także podkreślają jego funkcję jako wyjątkowego miejsca w historii Polski i Litwy.

Renowacja

W roku 2008 przeprowadzono renowację pomnika, gdyż wojewódzki konserwator zabytków postanowił, że dotychczasowy tarasowy układ powinien zostać przekształcony w kopiec, aby bardziej przypominał jego pierwotny wygląd z XIX wieku. Rysownik Adam Lerue uwiecznił ówczesny widok otoczenia w roku 1860.

Zakres przeprowadzonych prac remontowych obejmował nie tylko wzmocnienie fundamentów, ale również oczyszczenie obelisku, który miał pozłacaną płaskorzeźbę, oraz wymianę zniszczonego cokołu pomnika.

Płyta oraz litery zostały przekazane do pracowni konserwatorskiej, gdzie poddano je starannemu oczyszczeniu, a następnie pozłoceniu. Cały obelisk pokryto nową powłoką ochronną. W poprzednich latach, 24 lata przed aktualną renowacją, w obelisku umieszczono metalową skrzyneczkę, która zawierała spis robót wykonanych w tym czasie oraz nazwiska wszystkich wykonawców. W 2008 roku, wraz z tym dokumentem, dodano nowy, aby upamiętnić te prace dla przyszłych pokoleń.

Prace związane z renowacją pomnika trwały od lipca 2008 do czerwca 2009. W trakcie renowacji wzmocniono konstrukcję pomnika, odnowiono jego iglicę, a wokół monumentu usypano nowy kopiec, co przywróciło historyczny charakter terenu. Czas trwania prac wydłużył się o siedem miesięcy, ponieważ część robót została wykonana niepoprawnie i konieczne było ich powtórzenie. Iglica pomnika była zabezpieczana dwukrotnie – przy pierwszej próbie zewnętrzna warstwa ochronna została położona źle.

Wykonawca użył niewłaściwego piasku, a urzędnicy oraz służby konserwatorskie wskazały niedoskonałą technologię wykonania.

---

Oceń: Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie

---