Tatary (Lublin)

---

Historia

Polska przedrozbiorowa

Pojawienie się nazwy dzielnicy ma swoje korzenie w legendach odnoszących się do starodawnych walk, a jedna z nich dotyczy bitwy, którą Kazimierz Wielki stoczył z Tatarami oraz Rusinami. Owa bitwa miała się wydarzyć dokładnie w 1341 roku, na tym właśnie terenie. Jednak z historycznych analiz wynika, że wieś przyjęła swoją nazwę od ludności tatarskiej, która poszukiwała tu nowego miejsca do osiedlenia. Proces ten mógł się zainicjować w czasach Władysława Jagiełły, bowiem istnieją zapisy wskazujące, iż jego kuzyn, wielki książę litewski Witold, osiedlał Tatarów na terytorium Litwy.

Możliwość osadzenia Tatarów mogła być także wykorzystana przez Jagiełłę, zważywszy na to, że znane są przypadki, gdy Witold przekazywał mu część jeńców tatarskich. Obecność Tatarów w Królestwie Polskim miała swoje uzasadnienie, w tym w kontekście strategii obronnych oraz relacji z krajami wschodnimi. Warto zaznaczyć, że z XVI wieku pochodzą informacje, które potwierdzają obecność mieszkańców zamku w osiedlu Tatary, charakteryzujących się odmiennym statusem prawnym, plasującym ich pomiędzy drobną szlachtą a kmieciami, co wskazywało na ich rolę w zapewnieniu lokalnej obronności oraz administracji.

Tatary po raz pierwszy zostały odnotowane w dokumentach historycznych w 1464 roku, kiedy to osada znajdowała się w sąsiedztwie Bronowic. Najstarsze wzmianki obrazujące sytuację tego obszaru obejmują zapisy dotyczące młyna papierniczego, działającego po zachodniej stronie Bystrzycy w roku 1532, a także karczmy „Budzyń”, zwanej także „czerwoną karczmą”, zlokalizowanej na północno-wschodnich obrzeżach miasta, której historia sięga 1545 roku. Przez lata karczma ta przeszła liczne przebudowy, a w 1952 roku została poddana renowacji, przekształcając się w lokale mieszkalne, przetrwała w stylu klasycystycznym z I połowy XIX wieku.

Król Zygmunt I przyznał, 2 marca 1541 roku, lublinianom przywilej umożliwiający eksploatację kamieniołomów, co znacząco przyczyniło się do rozwoju osady, która zyskała miano przedmieścia Lublina. Dzięki żyzności terenu, Tatary były w stanie dostarczyć miastu nie tylko materiał budowlany w postaci kamienia, ale również wspierać rozwój infrastruktury, jak mury obronne i domy. Z biegiem lat, w 1786 roku, Tatary zyskują status wsi królewskiej w starostwie lubelskim.

Okres zaborów

W czasach Królestwa Polskiego funkcjonowała gmina Tatary. W 1828 roku, hrabia Adam Ożarowski postanowił odkupić, w drodze licytacji od władz Królestwa Polskiego, dobra tej wsi, które obejmowały 31 domów oraz 198 mieszkańców. W 1841 roku, dobra te nabył Emanuel Graf, który postawił pałacyk przy ulicy Mełgiewskiej. W 1868 roku zaszły zmiany w podziale dóbr, kiedy to Tatary zostały rozdysponowane na folwark i wieś.

Na przestrzeni lat 1877–1898 zrealizowano budowę linii kolejowej, która miała kluczowy wpływ na osadnictwo oraz zagospodarowanie tego obszaru. W 1908 roku w obrębie terenu, gdzie kiedyś znajdowała się karczma „Budzyń”, powstał żelbetowy most na Bystrzycy. Tatary zostały włączone do Lublina w 1916 roku. W chwili tego przyłączenia, miasto mierzyło 26,9 km².

II Rzeczpospolita i II wojna światowa

W 1924 roku nastąpiła modernizacja miejskiej rzeźni, co dało początek nowemu kompleksowi zakładów przemysłowych związanych z branżą mięsną oraz spożywczą. W 1932 roku opracowano plan zabudowy, w którym przewidziano przekształcenie Tatarów w centralny ośrodek przemysłu ciężkiego. W konsekwencji II wojny światowej te zamysły zostały zrealizowane. W 1938 roku rozpoczęto budowę hali montażowej dla samochodów ciężarowych oraz osobowych w obszarze przyszłego FSC.

W roku 1941 dostosowano tzw. domek Grafa na potrzeby szpitala dla rekonwalescentów wojennych, co wskazuje na istotne zmiany, jakie miały miejsce. Na przełomie marca i kwietnia następnego roku, miały miejsce przerażające wydarzenia związane z deportacją Żydów z Lublina do obozów śmierci, co miało miejsce na rampie kolejowej przy rzeźni. W 1944 roku domek Grafów stał się siedzibą lokalnego dowództwa Armii Czerwonej.

Polska ludowa

W wyniku planów odbudowy kraju rozpoczętych w 1944 roku, powstanie Fabryki Samochodów Ciężarowych w Lublinie miało miejsce w kolejnych latach. W 1946 roku, folwark Tatary oraz pałacyk przeszły na własność skarbu państwa na mocy dekretu PKWN. Dwa lata później miały miejsce przesunięcia związane z utworzeniem FSC oraz rozpoczęcie budowy pierwszych bloków mieszkalnych, co czyni Tatary pierwszym osiedlem w Lublinie powstałym w okresie PRL-u.

W początkowym okresie, nowopowstałe budynki były w gestii FS, z czasem stały się częścią zasobów miejskich. Problemy związane z bliskim sąsiedztwem hałaśliwych zakładów i ruchliwej drogi kolejowej Lublin – Chełm starały się niwelować poprzez zazielenianie przestrzeni oraz budowę małej architektury. Niestety, jej późniejsza degradacja była nieuchronna. W sercu osiedla znajdowały się niegdyś basen oraz amfiteatr, stworzone dzięki społecznej pracy mieszkańców, lecz zlikwidowano je w latach 90.

Według danych z 1955 roku, liczba mieszkańców Tatarów wynosiła 3535, z gęstością zaludnienia równą 750 osób na km² (w 1965 roku 15,5 tys. i 1500 os./km², w 1975 ok. 15 tys. i więcej). W 1956 roku FSC zostały unowocześnione, aby stanowiły zaplecze metalurgiczne dla całego przemysłu samochodowego. W 1969 roku zatrudnione w obiekcie osoby wynosiły niemal 10 tys., a plany zakładały wzrost tej liczby do 20 tys. pracowników.

Ostatnia faza rozbudowy osiedla miała miejsce w latach 70., kiedy to w 1972 roku wzniesiono osiem wieżowców z wielkiej płyty. W 1977 roku liczba ludności Tatarów wyniosła około 15 tys., a na początku lat 90. wznosiła się do 25 tys. mieszkańców.

Urbanistyka

Osiedle Tatary można podzielić na trzy wyraźne części: północną, południową oraz środkową. Pierwsza z nich, znana również jako część A, jest dziełem utalentowanych projektantów, Szymona i Heleny Syrkusów. W sektorze południowym, część B, znajdziemy realizacje autorstwa Jerzego Androsiuka, Stanisława Fijałkowskiego oraz Jerzego Makowieckiego. Natomiast środkowa część osiedla sąsiaduje z budynkami Szkoły Podstawowej nr 27 oraz amfiteatrem, tworząc zharmonizowaną przestrzeń edukacyjną i kulturalną.

Warto dodać, że istnieje archiwalna dokumentacja techniczna, która dokumentuje proces budowy osiedla w latach 1960–1970. Realizacja tych budynków odbywała się w kilku etapach, począwszy od ulicy Mełgiewskiej i kierując się aż do zamykającej dzielnicę ulicy Hutniczej. Najstarsza część Tatar, zwana Tatary „A”, znajduje się po nieparzystej stronie ulicy Motorowej. Architektura domów odnosi się do stylu obiektów zlokalizowanych w zachodniej części Alei Racławickich, co nadaje osiedlu niepowtarzalnego charakteru.

Budynki usytuowane przy ulicach Kresowej, Montażowej oraz części Motorowej powstały na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, jeszcze przed wprowadzeniem technologii „oszczędnościowej”. Z kolei nowsze bloki, znajdujące się przy ulicach Gospodarczej, Odlewniczej, Łęczyńskiej, Maszynowej oraz Hutniczej, cechują się szczególnie oszczędnym sposobem zagospodarowania zarówno powierzchni użytkowej, jak i mieszkalnej. W tym czasie wprowadzono także nowy standard wykonania pomieszczeń, co znacząco wpłynęło na funkcjonalność budynków.

W okresie przełomu lat 60. i 70. na ul. Hutniczej zbudowano pawilony handlowo-usługowe, które wzbogaciły ofertę osiedla. Swoistym zwieńczeniem rozwoju Tatary było powstanie w latach 1990–1992 budynku administracji osiedla, stanowiącego ostatnią większą inwestycję budowlaną w tej okolicy.

Administracja

Granice administracyjne Tatar określa ustawa statutowa, która została uchwalona 19 lutego 2009. Dzielnica Tatar ma jasno wyznaczone ograniczenia: od północy graniczy z rzeką Bystrzycą, zaś od wschodu sięga torów kolejowych, prowadzących do ul. Mełgiewskiej, kontynuując wzdłuż tej ulicy w kierunku torów PKP. Od strony południowej nazwa granice tory PKP, a od zachodu ul. Mieszczańska, która rozciąga się aż do Bystrzycy.

Powierzchnia Tatar wynosi 3,03 km². Na podstawie danych według stanu na 30 czerwca 2018 roku, na Tatarach zarejestrowanych było 11 878 osób na pobyt stały.

---

Oceń: Tatary (Lublin)

---