Archikatedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie

---

Historia

XVI–XVIII w.

Budowa

W szesnastym wieku Andrzej Tęczyński przyczynił się do przybycia jezuitów do Lublina, co zaowocowało powstaniem nowego kościoła. Fundatorem był Bernard Maciejowski, a prace budowlane ruszyły w 1586 roku według projektów Jana Marii Bernardoniego oraz Józefa Bricca (Giuseppe Brizio).

Budowę zakończono w 1625, a przesłaniem architektonicznym była forma barokowa. Mimo tej dominującej estetyki, w architekturze można zauważyć elementy renesansowe. Jezuici planowali stworzenie kompleksu budynków dla nowej szkoły oraz kolegium, co doprowadziło do powstania przestrzeni wokół dzisiejszego placu Katedralnego. Konstrukcje te były usytuowane w granicach murów obronnych, co wymusiło podniesienie okien katedry ponad linię murów dla celów bezpieczeństwa. W tym okresie świątynia miała charakter jednonawowy, zawierający ołtarze boczne.

Pożar i odbudowa

W 1752 roku katedra ucierpiała w wyniku pożaru, po czym została odbudowana w stylistyce barokowej. Już w 1757 roku wnętrze świątyni zyskało iluzjonistyczne freski, które stworzył nadworny artysta Augusta III, Józef Meyer.

Po kasacie zakonu

W wyniku kasaty zakonu jezuitów w 1773 roku oraz utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, budynki przeszły w ręce ojców trynitarzy. Mimo ich starań, z braku funduszy, świątynia i dawne kolegium zaczęły popadać w ruinę. W 1797 roku katedra funkcjonowała jako magazyn zbożowy.

XIX–XX w.

Jako katedra

Rok 1805 przyniósł utworzenie diecezji lubelskiej, której siedzibą stał się dawny kościół jezuitów. Prace rozbiórkowe gmachów kolegium rozpoczęto w 1815 roku, a pozyskany materiał wykorzystano do budowy szosy zamojskiej, która obecnie nosi nazwisko kardynała Stefana Wyszyńskiego. Budynki przy ulicy Jezuickiej oraz te przy furcie klasztornej przeznaczone zostały na szkołę wojewódzką, do której uczęszczał między innymi Józef Ignacy Kraszewski.

Furtę klasztorną, którą podwyższono już w 1627 roku umieszczając dzwony, przebudowano w neogotyckim stylu, nadając jej nazwę Wieża Trynitarska. W 1821 roku projektant Antonio Corazzi zaprezentował nową fasadę w klasycystycznym stylu, a przed wejściem do katedry umieścił sześciokolumnowy portyk z balkonem. W 1878 roku przeprowadzono kolejną przebudowę, podczas której odnowiono wnętrze i zmieniono portyk na czterokolumnowy, zastępując balkon frontonem.

II wojna światowa i epoka powojenna

Zniszczenia, jakie wyrządziła II wojna światowa, doprowadziły do tego, że budynki kolegium przestały pełnić funkcje edukacyjne i przez długi czas pozostawały opuszczone. Obecnie znajduje się tam Archiwum Państwowe. Katedra straciła jedną z wież, a z inicjatywy biskupa Stefana Wyszyńskiego rozpoczęto ją odbudowę. Powrócono do wcześniejszego projektu Corazziego, przywracając sześciokolumnowy portyk z balkonem. Na froncie świątyni umieszczono sgraffito z biskupim wezwaniem Stefana Wyszyńskiego – Soli Deo (Bogu jedynemu). Na początku XXI wieku rozpoczęto renowację wnętrza archikatedry.

Kalendarium

• 1 września 1582 – przybycie jezuitów (Stanisław Warszewicki i Szymon Wysocki) do Lublina i rozpoczęcie prac zmierzających do powstania kościoła i kolegium jezuickiego,
• 1585 – wyznaczenie terenu pod budowę kolegium i kościoła z polecenia króla Stefana Batorego,
• 20 kwietnia 1586 – położenie kamienia węgielnego pod budowę kościoła,
• 25 kwietnia 1604 – konsekracja świątyni i nadanie jej patronów: św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przez biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego,
• 10 marca 1752 – pożar kościoła i kolegium,
• 1758 – zakończenie procesu odbudowy świątyni i zmiany wystroju jej wnętrza,
• 21 lipca 1773 – kasata zakonu jezuitów przez papieża Klemensa XIV,
• 1805 – podniesienie kościoła do rangi katedry i decyzja o jego restauracji,
• 22 sierpnia 1832 – rekoncyliacja świątyni (rozbiorowe rządy austriackie zamieniły ją na skład zboża i magazyn wojskowy),
• 9 września 1939 – bombardowanie Lublina, m.in. ucierpiał budynek magistratu (42 ofiary śmiertelne) oraz katedra,
• 1946 – przystąpienie do odbudowy świątyni po zniszczeniach II wojny światowej,
• 3 lipca 1949 – Cud lubelski (obrazie Matki Bożej miały pojawić się łzy),
• 9 czerwca 1987 – wizyta Jana Pawła II w katedrze,
• 26 czerwca 1988 – koronacja cudownego obrazu Matki Bożej Płaczącej,
• 25 marca 1992 – podniesienie katedry do rangi archikatedry,
• 1998 – rozpoczęcie kompleksowej konserwacji dekoracji i wyposażenia archikatedry pod patronatem abpa Józefa Życińskiego,
• 2005 – ekspozycja szat grobowych w przebudowanych kryptach,
• 2006 – otwarcie stałej wystawy złotnictwa i szat liturgicznych w odnowionym Skarbcu i Zakrystii Akustycznej,
• 2007–2008 – konserwacja kaplicy Najświętszego Sakramentu,
• 2009 – początek remontu elewacji (restauracja fasady).

Wnętrze archikatedry

Wnętrze archikatedry w Lublinie jest miejscem niezwykle bogatym w sztukę i historię. Freski na ścianach naw zostały głównie wykonane przez utalentowanego artystę Józefa Mejera, co nadaje świątyni wyjątkowy charakter.

W prezbiterium można podziwiać XVII-wieczny ołtarz, stworzony z czarnej gruszki libańskiej. Jego oryginalny hebanowy kolor nadaje mu elegancji, a złote rzeźby świętych znajdujące się w jego wnętrzu podkreślają sakralny jego wymiar. Ponadto, na ścianach wiszą barokowe obrazy autorstwa Franciszka Lekszyckiego, ilustrujące sceny Ostatniej Wieczerzy oraz Uczty Heroda.

W kaplicach bocznych obok fresków, można dostrzec figury świętych, w tym Ignacego Loyoli, jak również różnorodne obrazy religijne. Obraz Matki Boskiej Płaczącej w ołtarzu bocznym przy lewej nawie ma swoją niezwykłą historię: 3 lipca 1949 roku zaczął płakać krwawymi łzami. Zdarzenie to przyciągnęło uwagę wiernych, a łzy zostały schowane w jednym z kamieni w koronie Maryi.

Kolejnym ważnym elementem jest kaplica Najświętszego Sakramentu, w której znajduje się cudowny Krzyż Trybunalski, wcześniej umiejscowiony w kościele św. Michała Archanioła. To symbol wiary, który ma swoje unikalne znaczenie dla tej świątyni.

W Zakrystii Akustycznej oraz w sąsiadującym skarbcu możemy podziwiać cenne zbiory przedmiotów liturgicznych. Oba te pomieszczenia zdobią iluzjonistyczne freski autorstwa Meiera, które przedstawiają tryumf wiary nad herezją oraz jeźdźca Apokalipsy. Interesującym zjawiskiem jest akustyka Zakrystii: stojąc w rogu pomieszczenia, można usłyszeć szept osoby znajdującej się w przeciwnym rogu. Opowiada się, że biskup lubelski miał na celu umożliwienie podsłuchiwania rozmów gości, a także ułatwienie spowiedzi chorym, co pozwalało kapłanowi zachować dystans.

Archikatedra kryje w sobie wiele skarbów przeniesionych z kościoła św. Michała w XIX wieku. Warto wspomnieć o chrzcielnicy z XIV wieku, tablicach epitafijnych jak np. Sebastiana Klonowica, oraz licznych monstrancjach. W katedrze można również zwiedzać krypty, w których spoczywają zmarli biskupi lubelscy. Turyści mają możliwość oglądania ubrań zmarłych, ich portretów nagrobnych, a także przedmiotów, z którymi byli chowani.

Wejście do krypt znajduje się w obrębie wnętrza archikatedry, co stanowi ciekawe połączenie historii z duchowością tego miejsca.

Wieża Trynitarska

Wieża Trynitarska, znana także jako Brama Trynitarska, jest obiektem, który dawniej stanowił część kompleksu budynków kolegium jezuickiego. Na swoje początki była jedynie furtą klasztorną, przez którą musieli przechodzić wszyscy, którzy chcieli dotrzeć do katedry lub szkoły. W roku 1627 wieżę podniesiono, przekształcając ją w dzwonnicę. Po rozwiązaniu zakonu jezuitów, obiekt przeszedł na własność oo. trynitarzy i od tego czasu zaczęto używać nazwy Wieża Trynitarska.

W XIX wieku, razem z katedrą, budowla przeszła gruntowną przebudowę, która była realizowana pod kierunkiem Antoniego Corazziego, nadając jej styl neogotycki. Niestety, podczas II wojny światowej wieża doznała znacznych zniszczeń, jednak w latach 1945–1952 została odbudowana, co pozwoliło jej odzyskać wcześniejszy blask.

Obecnie Wieża Trynitarska pełni funkcję Muzeum Archidiecezjalnego. Znajdują się tam cenne przedmioty związane z kultem religijnym, takie jak obrazy, ikony, rzeźby, tkaniny, sarkofagi oraz instrumenty muzyczne. W muzeum można również zobaczyć lichtarze i portrety trumienne, a także inne historyczne artefakty. Co więcej, jako dzwonnica lubelskiej archikatedry, Wieża pomieściła cztery dzwony, w tym Michała, przeniesionego z fary lubelskiej, oraz największy dzwon w Lublinie, Marię, który dzwoni w wyjątkowych uroczystościach.

Z wieży można również podziwiać przepiękną panoramę Lublina, co czyni ją miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów oraz mieszkańców miasta.

---

Oceń: Archikatedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie

---