Hela Felenbaum-Weiss

---

Rodzina

Hela Felenbaum-Weiss przyszła na świat 2 stycznia 1924 roku w Lublinie, gdzie wychowała się w żydowskiej rodzinie, która składała się z pięciu osób. Wszystkie osoby z jej rodziny stały się ofiarami Holokaustu.

• Mojsze Felenbaum – ojciec, ur. w 1882 roku w Lublinie, tragicznie zginął w listopadzie 1942 roku w obozie zagłady w Sobiborze, gdzie został zamordowany w komorze gazowej.
• Henryka Felenbaum, znana również jako „Henia” – matka, ur. w 1894 roku w Lublinie, zginęła równocześnie z mężem w tym samym miejscu i w tym samym czasie, także zamordowana w komorze gazowej.
• Szymon (Shimek) Felenbaum – ur. w 1921 roku w Lublinie, próbował ucieczki z transportu więźniów do Sobiboru, lecz został zastrzelony przez niemieckich esesmanów.
• Henryk Felenbaum, znany na nagrobku jako „Heniek” – ur. w 1928 roku w Lublinie, zginął również w grudniu 1942 roku w komorze gazowej obozu zagłady w Sobiborze.
• Hela Felenbaum – jako jedyna przeżyła Holokaust, udało jej się uciec z Sobiboru.

Rodzina Heli miała swoje miejsce zamieszkania w Lublinie. Przed wybuchem II wojny światowej zarówno rodzice, jak i dzieci angażowali się w życie lokalnej społeczności, pracując i ucząc się w lubelskich szkołach.

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej miał miejsce, gdy Hela miała zaledwie 15 lat. Początkowo uczęszczała do szkoły, jednak wkrótce jej życie uległo drastycznej zmianie. Rodzina Heli, podobnie jak inni Żydzi w Lublinie, stała się ofiarą brutalnych prześladowań. Z dnia na dzień rodzice stracili możliwość pracy, a w ich domu zagościła bieda.

W roku 1940 rodzina została przymusowo przesiedlona do Rejowca. Niebawem zmuszeni byli wyruszyć pieszo, pokonując dystans około 15 kilometrów do miasta Siedliszcze.

W obozie pracy w Siedliszczu Hela zmagała się z poważną chorobą, jaką był tyfus. Cała jej rodzina była zmuszona do ciężkiej fizycznej pracy, w tym kopania rowów oraz budowy systemu odwadniającego. W roku 1942 rodzice Heli, Mojsze i Henryka, nie przeszli selekcji; z powodu pogarszającego się stanu zdrowia zostali uznani za niezdolnych do pracy. W listopadzie tego samego roku oboje zginęli w obozie zagłady w Sobiborze w komorze gazowej.

Hela wraz z braćmi została następnie skierowana do obozu w Stawie, gdzie musieli pracować w młynie. Tam poznała Zeldę Metz oraz Esterę Terner, znaną z nazwiska Raab, z którymi później zdołała uciec z obozu zagłady w Sobiborze. Po likwidacji obozu w Stawie w grudniu 1942 roku, Hela oraz jej bracia zostali przetransportowani do Włodawy, a następnie do Sobiboru. Wszyscy byli świadomi, że ich los jest przesądzony. W obliczu tej tragicznej sytuacji, starszy brat Szymon podjął desperacką próbę ucieczki, jednak tragicznie zginął od strzałów esesmanów.

Pobyt w Sobiborze i ucieczka z obozu

Hela Felenbaum-Weiss została przewieziona do obozu zagłady w Sobiborze 20 grudnia 1942 roku. Podróż odbyła się zaprzęgiem konnym, co było częścią przerażającej rzeczywistości, która czekała na nią. Z dużym szczęściem, zdołała ona przeżyć sytuację, która zakończyła się tragicznie dla wielu innych. Wspomina swoje przeżycia w następujący sposób:

„Jak we śnie usłyszałam głos jednego z Niemców. Pytał: „czy ktoś umie dziergać na drutach?”. Wyszłam z szeregu. […] następnie zabrali mnie do baraku, gdzie spotkałam dwie znajome dziewczyny: Zeldę Metz i Esterę Terner. Kiedy byłam dzieckiem mama nauczyła mnie robić na drutach skarpetki. Moim zadaniem było dziergać je dla Niemców i prasować koszule dla mężczyzn z SS.”

Po przybyciu, Hela została skierowana do pracy, najpierw w pralni, a później w ogrodzie przeznaczonym dla esesmanów. Z tego miejsca miała wgląd w tragiczne wydarzenia, które odbywały się wokół. Opisała swoje odczucia związane z tym okresem w sposób przejmujący:

„Nie ma nic bardziej przerażającego, niż poczucie bezradności wobec okropnych zbrodni, które mają miejsce na twoich oczach, ale ty nie możesz nic zrobić. Co my, dziewczęta, mogłyśmy zrobić, widząc ludzi prowadzonych na śmierć? Nic.”

Dnia 14 października 1943 roku, podczas powstania w obozie, Hela postanowiła uciec z grupą dwóch koleżanek: Zeldą Metz-Kelbermann i Esterą Terner. Ich ucieczka była udana, co stało się dla nich momentem nadziei. Schroniły się w lesie, znajdując schronienie w chacie leśniczego, gdzie odkryły zapasy ziemniaków w workach.

Informacje na temat liczby ocalałych z obozu są niejednoznaczne. Szacuje się, że oboz zagłady w Sobiborze przeżyło 58 osób (inne źródła podają 62), w tym zaledwie osiem kobiet, a wśród nich Hela oraz jej dwie towarzyszki, które wspólnie starały się przetrwać w najcięższych warunkach.

Dalsze losy wojenne

W trakcie ukrywania się w pobliskich lasach Hela Felenbaum-Weiss natknęła się na sowieckich jeńców wojennych, którzy zdołali uciec z obozu pracy. Po tym wydarzeniu dołączyła do żołnierzy Armii Czerwonej, co było istotnym krokiem w jej walce o wolność. W ciągu swojej służby otrzymała łącznie sześć medali i odznaczeń, w tym Medal za Odwagę oraz Order Czerwonej Gwiazdy.

Motywacją do angażowania się w walkę stały się dla niej notatki, które odnalazła w kieszeniach ofiar rozstrzelanych w Sobiborze. O tym tragicznym wydarzeniu opowiadała w poruszający sposób, co jest udokumentowane w jej słowach:

„Pewnego dnia do Sobiboru przybył transport z obozu zagłady w Bełżcu. […] chwilę później usłyszeliśmy liczne salwy […]. Później zrozumieliśmy prawdę: w kieszeniach ubrań na zwłokach znaleźliśmy notatki w języku jidysz. Pisali: „Powiedzieli nam, że jedziemy do obozu pracy, ale to było kłamstwo. Pomścijcie naszą śmierć!” Później, kiedy dołączyłam do partyzantów i przeszłam przez Polskę, Niemcy i Czechosłowację, często myślałam o tych notatkach. Stały się dla mnie źródłem inspiracji i zachęty”.

Te słowa wskazują na głęboki wpływ, jaki miały one na jej decyzje i walkę o lepsze jutro. Inspiracja z tragicznych wydarzeń stała się motorem napędowym jej działań, pokazując, jak silna potrafi być wola przetrwania w obliczu niewyobrażalnego cierpienia.

Życie po wojnie i świadectwa

Hela Felenbaum-Weiss, po zakończeniu wojny, podjęła nowe życie poza granicami traumatycznych wspomnień. Poślubiła Czecha, który był żołnierzem w szeregach korpusu generała Svobody. Ceremonia ślubna miała miejsce w Czechosłowacji, a następnie, razem z mężem, przeprowadziła się do Izraela, gdzie urodziła troje dzieci.

Życie Heli w Izraelu trwało aż do jej śmierci, która miała miejsce w Gederze w grudniu 1988 roku. Jednakże jej los nie ograniczał się jedynie do życia rodzinnego, ponieważ wzięła również czynny udział w kwestiach pamięci o przeszłych zbrodniach.

Hela Felenbaum-Weiss była świadkiem w procesie Karla Frenzela, oraz zeznawała na temat brutalnych czynów, jakich dopuścił się Gustav Wagner. Wspominała o okrutnym zabójstwie chorego mężczyzny, który nie był w stanie stawić się na apel. Gustav Wagnera opisywała jako „niebezpiecznego sadystę”, co podkreślało jej odwagę i determinację w odkrywaniu prawdy.

Jej zeznania zostały uwiecznione w publikacji autorstwa Miriam Novitch, zatytułowanej Sobibor – Camp of Death and Revolt, która wyszła w 1979 roku w Tel Awiwie. Historia Heli znalazła również swoje miejsce w dziełach Richarda Rashke’a, w książce Escape from Sobibor, oraz w publikacji Chrisa Webba Sobibor Death Camp: History, Biographies, Remembrance.

---

Oceń: Hela Felenbaum-Weiss

---