Julia Hartwig

---

Życiorys

Julia Hartwig, urodzona jako córka znanego fotografa Ludwika Hartwiga oraz Marii Biriukow, była literatką, której życie naznaczone było różnorodnymi doświadczeniami. Jej rodzina obejmowała także braci: Edwarda, również fotografa, oraz Walentego, lekarza

W swojej edukacji rozpoczęła od Gimnazjum im. Unii Lubelskiej w Lublinie, gdzie uzyskała maturę w 1939 roku. Już w 1936 roku, na łamach szkolnej gazetki „W słońce”, zadebiutowała jako poetka, publikując swój pierwszy wiersz. W trudnych czasach II wojny światowej zaangażowała się w działalność Armii Krajowej, a także w undergroundową kulturę, co miało ogromny wpływ na jej późniejszą twórczość.

Po wojnie Julia studiowała polonistykę oraz romanistykę najpierw na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim w latach 1942–1944, a następnie w 1946 roku, oraz na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W okresie 1947-1950 spędziła czas w Francji, gdzie uzyskała stypendium rządowe i pracowała w polskiej ambasadzie kulturalnej w Paryżu, wówczas nawiązała bliskie relacje m.in. z Ksawerym Pruszyńskim i Zygmuntem Kałużyńskim.

Po powrocie do Warszawy, od 1952 do 1969 roku, była autorką wielu słuchowisk emitowanych w Polskim Radiu. W 1954 roku wzięła ślub z Arturem Międzyrzeckim, a w latach 1970-1974 małżonkowie przebywali w Stanach Zjednoczonych, gdzie Hartwig uczestniczyła w International Writing Program, a także prowadziła wykłady na Uniwersytecie Drake’a oraz na Uniwersytecie Ottawskim w Kanadzie.

W 1976 roku podpisała „Memoriał 101”, a w 1979 przebywała w USA na zaproszenie Departamentu Stanu. W 1989 roku była aktywną członkinią Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Publikowała swoje utwory w licznych periodykach, takich jak „Odrodzenie”, „Nowa Kultura”, „Tygodnik Powszechny” i wiele innych, co świadczy o jej aktywnej obecności w literackim życiu kraju.

Julia Hartwig tłumaczyła także dzieła takich autorów jak Guillaume Apollinaire, Allen Ginsberg czy Marianne Moore, przyczyniając się do promocji ich twórczości w Polsce. Była członkinią wielu organizacji literackich, w tym Związku Literatów Polskich (1945–1983), Polskiego PEN-Clubu (od 1956), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz NSZZ „Solidarność”. W 2008 roku objęła stanowisko przewodniczącej jury Nagrody Mediów Publicznych Cogito w dziedzinie literatury pięknej.

W 1995 roku powstał dokumentalny film o jej życiu pt. Julia Hartwig, wyreżyserowany przez Adama Kulika, a w 2003 kolejne dzieło o tytule Ułamki codzienności, zrealizowane przez Elżbietę Rottermund. W 2009 roku, w uznaniu jej osiągnięć, otrzymała honorowe obywatelstwo Lublina oraz Nagrodę „Kamień” podczas Lubelskiego Festiwalu “Miasto Poezji”. W Warszawie mieszkała na ul. Marszałkowskiej, w bloku, który nazywany był później Domem Pisarzy.

W 2014 roku wybrano ją na honorowego Prezesa Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a 25 października 2014 roku otrzymała Nagrodę Poetycką im. Wisławy Szymborskiej za swoją książkę Zapisane. W 2015 roku otrzymała tytuł doktora honoris causa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz została członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności.

Zmarła 13 lipca 2017 roku w Gouldsboro we śnie, spędzając czas ze swoją córką Danielą Lehtinen w Pensylwanii. Dnia 13 września 2017 roku urna z jej prochami została złożona na cmentarzu Powązkowskim, w grobie obok męża Artura Międzyrzeckiego (1922–1996) (kwatera 3-2-18).

Twórczość

Twórczość Julii Hartwig obejmuje bogaty zbiór literackich dzieł, w którym można dostrzec niezwykłą różnorodność tematów i form wyrazu. Jej utwory obejmują zarówno poezję, bajki dla dzieci, jak i monografie. Oto niektóre z nich:

• Z niedalekich podróży (reportaże; LSW 1954),
• Pożegnania (poezje; Czytelnik 1956),
• Jaś i Małgosia (bajka dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; premiera w Teatrze Komedia 1961; wydanie w publikacji pt. Bajki zza kurtyny, Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury 1972, wespół z tekstem Aleksandra Rymkiewicza),
• Pierwsze przygody Poziomki (utwór dla dzieci; wspólnie z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1961; jako Przygody Poziomki: Nasza Księgarnia 1967),
• Tomcio Paluch (bajka dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; premiera w Teatrze Komedia 1962),
• Apollinaire (monografia; PIW 1962, 1964, 1972; tłum. czeskie: Odeon 1966, tłum. węgierskie: Gondolat 1968, tłum. rosyjskie: Progress 1971, tłum. francuskie: Mercure de France 1972),
• Pan Nobo. Dalsze przygody Poziomki (utwór dla dzieci; wspólnie z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1964; jako Przygody Poziomki: Nasza Księgarnia 1967),
• Wielki pościg (powieść dla młodzieży; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1969),
• Wolne ręce (poezje; PIW 1969),
• Zguba Michałka (bajka dla dzieci; Nasza Księgarnia 1969),
• Dwoistość (poezje; Czytelnik 1971),
• Gérard de Nerval (monografia; PIW 1972),
• Czuwanie (poezje; Czytelnik 1978),
• Chwila postoju (miniatury poetyckie; Wydawnictwo Literackie 1980, ISBN 83-08-00323-0),
• Dziennik amerykański (szkice; Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, ISBN 83-06-00407-8),
• Wybór wierszy (Czytelnik 1981, ISBN 83-07-00241-9),
• Poezje wybrane (seria: „Biblioteka Poetów”; LSW 1983, ISBN 83-205-3515-8),
• Obcowanie (poezje; Czytelnik 1987, ISBN 83-07-01608-8),
• Czułość (poezje; Znak 1992, ISBN 83-7006-031-5),
• Żelazowa Wola (zdjęcia: Edward Hartwig, Ewa Hartwig-Fijałkowska, tekst: Julia Hartwig; Voyager 1993, ISBN 83-85496-19-X),
• Nim opatrzy się zieleń (wybór poezji; Znak 1995, ISBN 83-7006-326-8),
• Jak długo trwać będą dawne imiona (Przemyśl: Gdzie Indziej 1996),
• Lżejszym głosem: wiersze z różnych lat (Bis 1998, ISBN 83-87082-43-0),
• Zobaczone (poezje; a5 1999, ISBN 83-85568-40-9),
• Przemija postać świata (wybór poezji; Prószyński i S-ka 1999, ISBN 83-7180-448-2),
• Zawsze od nowa: 100 wierszy (wybór poezji; Twój Styl 1999, ISBN 83-7163-147-2),
• Wybór wierszy (seria: „Złota kolekcja Poezji Polskiej”; Państwowy Instytut Wydawniczy 2000, ISBN 83-06-02758-2),
• Zawsze powroty – dzienniki podróży (Sic! 2001, ISBN 83-86056-77-0; wyd. 2 poprawione jako Zawsze powroty. Z dzienników podróży, Sic! 2005, ISBN 83-88807-75-7),
• Nie ma odpowiedzi (poezje; Sic! 2001, ISBN 83-86056-98-3),
• Pięć wierszy (Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2002, ISBN 83-227-1898-5),
• Wiersze amerykańskie (Sic! 2002, ISBN 83-88807-05-6),
• Błyski (poezje; Sic! 2002, ISBN 83-88807-21-8),
• Mówiąc nie tylko do siebie. Poematy prozą (razem z płytą CD, z głosem poetki; Sic! 2003, ISBN 83-88-80732-2),
• Bez pożegnania (poezje; Sic! 2004, ISBN 83-88807-60-9; Nominacja do Śląskiego Wawrzynu Literackiego, luty 2005),
• Pisane przy oknie (felietony; Biblioteka „Więzi” [t. 156] 2004, ISBN 83-88032-67-4),
• W objęciach świata (wybór poezji; Anagram 2004, ISBN 83-86-08670-7),
• Zwierzenia i błyski (poezje i proza poetycka; Sic! 2004, ISBN 83-88807-45-5),
• Wybrańcy losu (eseje wspomnieniowe; Sic! 2006, ISBN 83-88807-99-4),
• Podziękowanie za gościnę (słowo/obraz terytoria 2006, ISBN 978-83-7453-707-0),
• To wróci (Sic! 2007, ISBN 978-83-60457-44-3),
• Trzecie błyski (Sic! 2008, ISBN 978-83-60457-59-7),
• Jasne niejasne (poezje; a5 2009, ISBN 978-83-61298-18-2),
• Wiersze wybrane (wybór poezji; a5 2010, ISBN 978-83-61298-23-6),
• Gorzkie żale (poezje; a5 2011, ISBN 978-83-61298-30-4),
• Powroty (poezje; Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN” 2011, ISBN 978-83-61064-24-4),
• Zapisane (a5, 2013, ISBN 978-83-61298-54-0),
• Spojrzenie (a5, 2016, ISBN 978-83-61298-94-6).

Każde z tych dzieł świadczy o talentach Hartwig, które są zróżnicowane pod względem gatunkowym i tematycznym. Przez lata artystka poruszała różnorodne problemy oraz kwestie egzystencjalne, obdarzając swoich czytelników autentycznymi emocjami i przemyśleniami.

Tłumaczenia (wybór)

Wybór tłumaczeń Julii Hartwig obejmuje różnorodne dzieła literackie, których znaczenie w polskiej kulturze jest nieocenione. Poniżej znajduje się lista przedstawiająca niektóre z jej osiągnięć w tej dziedzinie:

• Elsa Triolet, Kochankowie z Avignonu i inne opowiadania (Czytelnik 1949),
• Louis Aragon, Komuniści t. I-V (tłumaczenie zbiorowe; Czytelnik 1950–1951),
• Théophile Gautier (syn), Przygody barona Münchhausena (ilustr. Gustave Doré; Książka i Wiedza 1951, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1991, ISBN 83-221-0569-X),
• Jean Marcenac, Urok szatana (Książka i Wiedza 1951),
• Denis Diderot, Wybór pism filozoficznych (wespół z Julianem Rogozińskim; Państwowy Instytut Wydawniczy 1953; De Agostini Polska 2003, ISBN 83-7316-116-3, ISBN 83-7316-000-0),
• Jean le Rond d’Alembert, Wstęp do Encyklopedii (seria: Biblioteka Klasyków Filozofii; wstępem i przypisami opatrzył Tadeusz Kotarbiński; Polska Akademia Nauk, Komitet Filozoficzny; Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1954),
• Blaise Cendrars, Poezje (wespół z Adamem Ważykiem; Państwowy Instytut Wydawniczy 1962),
• Guillaume Apollinaire, Poeta zamordowany (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie 1966, 1976, 1993, ISBN 83-08-02485-8),
• Claude Roy, Ładny kwiat (Nasza Księgarnia 1968),
• Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud (wespół z Arturem Międzyrzeckim; wybór i przekład; Czytelnik 1970),
• Jules Supervielle, Piękna z lasu (Feeria w trzech aktach) („Dialog” nr 4-5/1972),
• Guillaume Apollinaire, Nowe przekłady (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie 1973),
• Guillaume Apollinaire, Listy do Madeleine (także autorka wstępu; Wydawnictwo Literackie 1974, 1977),
• Blaise Cendrars, Poezje wybrane (wespół z Adamem Ważykiem; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977),
• Guillaume Apollinaire, Piosenka niekochanego i inne wiersze (przekład, opracowanie i przedmowa; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie, 1994, ISBN 83-08-02548-X),
• Marianne Moore, Wiersze wybrane (wespół z Ludmiłą Marjańską; wyboru dokonała i wstępem poprzedziła Ludmiła Marjańska; Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, ISBN 83-06-00387-X),
• Korespondencja Fryderyka Chopina z George Sand i z jej dziećmi [t. I/II] (tłum. tekstów francuskich; oprac. Krystyna Kobylańska; Państwowy Instytut Wydawniczy 1981, ISBN 83-06-00326-8 [2 t.]),
• Max Jacob, Poematy prozą (wybór, przekład i posłowie; przeł. wespół z Adamem Ważykiem; Wydawnictwo Literackie 1983, ISBN 83-08-00657-4),
• Robert Bly, Jadąc przez Ohio i inne wiersze (wybór, wstęp i tłumaczenie; Państwowy Instytut Wydawniczy 1985, ISBN 83-06-01263-1),
• Pierre Reverdy, Poezje wybrane (przekład, wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1986, ISBN 83-06-01346-8),
• Guillaume Apollinaire, Wiersze miłosne (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Pavo 1992, ISBN 83-900340-2-6),
• Opiewam nowoczesnego człowieka. Antologia poezji amerykańskiej: wiersze amerykańskie od Poego, Whitmana i Emily Dickinson do poetów dzisiejszych (wybór i przekład; wespół z Arturem Międzyrzeckim; tłum. m.in. Stanisława Barańczaka; RePrint, Res Publica 1992, ISBN 83-85343-25-3),
• Allen Ginsberg, Znajomi z tego świata (wespół z Arturem Międzyrzeckim, Andrzejem Szubą i Piotrem Sommerem; il. Wojciech Kołyszko; Wydawnictwo M, Biblioteka „Nagłosu” 1993, ISBN 83-85541-93-4),
• Gottfried August Bürger, Przygody barona Münchhausena (ilustr. Elżbieta Śmietanka-Combik; Kalliope 1996, ISBN 83-85549-46-3),
• Guillaume Apollinaire, Wiersze i listy miłosne (wybór i wstęp Anna Janko; tłum. zbiorowe; Prószyński i S-ka 1998, ISBN 83-7180-358-3),
• Dzikie brzoskwinie: antologia poetek amerykańskich (autorka wyboru; przeł. Julia Hartwig, Stanisław Barańczak i in.; Sic! 2003, ISBN 83-88807-26-9),
• Eugène Delacroix, Dzienniki. Cz. 1 (1822-1853) (wespół z Joanną Guze; Słowo/Obraz Terytoria 2003, ISBN 83-89405-46-6),
• Henri Michaux, Seans z workiem oraz inne rady i przestrogi (wybór, przekład i posłowie; Sic! 2004, ISBN 83-88807-40-4),
• Sylvia Plath, Poezje wybrane (wespół z Janem Rostworowskim i Teresą Truszkowską; Wyd. 2 zmienione; Wydawnictwo Literackie 2004, ISBN 83-08-03583-3),
• William Carlos Williams, Spóźniony śpiewak, „Biuro Literackie”, Wrocław 2009.

Opracowania i inne prace redakcyjne

Julia Hartwig była autorką wielu istotnych opracowań i prac redakcyjnych, które znacząco wpłynęły na polską literaturę. Poniżej przedstawiamy wybór jej najważniejszych dzieł:

• – Otto Axer (autorka wstępu; Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1978),
• – Edward Hartwig, Tematy fotograficzne (autorka wstępu; Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1978),
• – Romain Rolland, Colas Breugnon: żyje jeszcze człowiek poczciwy (autorka opracowania; przeł. z fr. Franciszek Mirandola; Państwowy Instytut Wydawniczy 1983, 1987, ISBN 83-06-00994-0; Wydawnictwo Dolnośląskie 1993, ISBN 83-7023-229-9),
• – Edward Hartwig, Wierzby (autorka wstępu; Sport i Turystyka 1989),
• – Edward Hartwig, Lublin i okolice: wspomnienie (autorka wstępu; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, ISBN 83-227-0938-2),
• – Edward Hartwig, Mój Kazimierz (autorka wstępu; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1998, ISBN 83-227-1193-X),
• – Arthur Rimbaud, Sezon w piekle; Iluminacje (przeł. Artur Międzyrzecki, wstęp Julia Hartwig; Prószyński i S-ka 1998, 1999, ISBN 83-7180-802-X),
• – Jan Sochoń, Zdania, przecinki, kropki… (autorka posłowia; W Drodze 1998, ISBN 83-7033-322-2),
• – Lenta Główczewska, Nowy Jork: kartki z metropolii 1983-2002 (autorka przedmowy; Fundacja Zeszytów Literackich 2004, ISBN 83-917979-6-1).

Ordery i odznaczenia

W uznaniu dla twórczości i wkładu Julii Hartwig w kulturę polską, otrzymała ona szereg prestiżowych odznaczeń, które podkreślają jej znaczenie w obszarze sztuki i literatury. Oto najważniejsze z nich:

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (nadany postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z dnia 20 kwietnia 2011 w ramach uznania jej zasług dla niepodległości, demokratycznych przemian w Polsce, jak również dla kultury polskiej oraz jej osiągnięć twórczych); udekorowana została 3 maja 2011 roku podczas ceremonii w Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (nadający jej prestiż w roku 1997),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (przyznany w 2005 roku),
• Krzyż Oficerski Legii Honorowej (odznaczenie otrzymane w 2016 roku),
• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (przyznany w roku 2007).

Inne nagrody i wyróżnienia

Nie ma wątpliwości, że Julia Hartwig jest jedną z najbardziej uznawanych postaci w polskiej literaturze, a jej dorobek artystyczny uświetnia liczne wyróżnienia i nagrody.

• Nagroda ZAiKS (1976),
• Nagroda Fondation d’Hautvilliers „Prix de Traduction” w Francji (1978),
• Nagroda Polskiego PEN Clubu (1979, 1997),
• Nagroda Literacka im. Jurzykowskiego w USA (1981),
• Thornton Wilder Prize za przekłady (USA, 1986),
• Nagroda im. Georga Trakla w Austrii (1991),
• Nagroda Ministra Kultury za całokształt twórczości (2001),
• Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich (2004),
• Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta (2006),
• Nagroda Wielka Fundacji Kultury,
• Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2009),
• sześciokrotna nominacja do Nagrody Literackiej Nike – w tym: w 2000 za „Zobaczone,” w 2002 finał za „Nie ma odpowiedzi,” w 2003 finał za „Błyski,” w 2005 za „Bez pożegnania,” w 2010 finał za „Jasne, niejasne” oraz w 2012 za „Gorzkie żale,”
• dwukrotna nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz (w latach 2012 i 2014),
• „Dzieło życia” za całokształt w XII edycji Nagrody Norwida (2013),
• Nagroda Poetycka im. Wisławy Szymborskiej (2014),
• Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mińsku Mazowieckim (2014).

Upamiętnienie

– Przy wejściu do kawiarni Nowa Prowincja w Krakowie, od marca 2014 roku, znajduje się niezwykłe miejsce zwane Domofonem poezji. To innowacyjne przedsięwzięcie umożliwia zainteresowanym odtworzenie nagrania, na którym poetka osobiście czyta swoje utwory.

– W stolicy, Warszawie, można natknąć się na tablicę pamiątkową umieszczoną na domu przy ul. Marszałkowskiej 68/70. Odsłonięcie tego upamiętnienia miało miejsce w 2021 roku, w miejscu, gdzie Julia Hartwig mieszkała przez pewien czas.

---

Oceń: Julia Hartwig

---