Adam Szelągowski

---

Życiorys

Adam Szelągowski był wybitnym uczonym, który swoją edukację rozpoczął na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie miał przyjemność być studentem Oswalda Balzera. Uzyskanie doktoratu w 1898 roku oraz habilitacji w 1902 roku położyło fundamenty jego kariery akademickiej, a w 1907 roku został profesorem nadzwyczajnym. W tym samym czasie, aż do 1914 roku, prowadził zajęcia w lwowskich gimnazjach, w tym w C. K. V Gimnazjum.

W 1919 roku objął kierownictwo katedry historii społeczno-gospodarczej na Uniwersytecie Jana Kazimierza, a dwa lata później, po Szymonie Askenazym, przejął kierownictwo katedry historii nowożytnej. Jego działalność redakcyjna obejmowała lata 1929–1930, kiedy to był redaktorem naczelnym „Insurrekcji. Materiały i badania do dziejów powstań oraz ruchów społecznych i narodowych w Polsce”, choć ukazały się jedynie trzy numery.

Na mocy art. 24 pragmatyki profesorskiej, 31 marca 1939 roku przeszedł w stan spoczynku. Był aktywnym członkiem Towarzystwa Historycznego we Lwowie oraz Ligi Narodowej, a także sympatyzował z ruchem endeckim. Po zakończeniu II wojny światowej osiedlił się w Warszawie.

Wyróżniony nagrodą naukową miasta Gdyni im. Stefana Żeromskiego w 1938 roku, zdobył ją „za całokształt pracy naukowej w dziedzinie dziejowych zagadnień bałtyckich”. Jego badania obejmowały szeroki zakres tematów, od historii gospodarczej po historię cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem czasów od średniowiecza do nowożytności, a także historię Polski oraz historię powszechną.

Rozpoczynając swoją karierę naukową, Szelągowski skoncentrował się na historii gospodarczej, a jego prace, takie jak „Chłopi dziedzice we wsiach na prawie polskim do końca XIII w.” z 1899 roku oraz „Pieniądz i przewrót cen w XVI. i XVII. wieku w Polsce” z 1902 roku, pokazały jego zainteresowania i podejście badawcze. Opracował również pierwszy zarys polskiej polityki morskiej, oparty na studiach archiwalnych w Berlinie i Wiedniu w dziele „Sprawa północna w wiekach XVI-XVIII” (t. 1-3, 1904-1905).

W swoich monografiach, takich jak „Rozkład Rzeszy i Polska za panowania Władysława IV” (1907) oraz „Wzrost państwa polskiego w XV-XVI w.” dotykał powiązań polityki polskiej z szerszym kontekstem europejskim. „Dzieje Polski 1849-1914” to jeden z jego istotnych wkładów, w którym zawarł kompleksowy opis genezy powstania styczniowego, zachowujący swoją wartość aż do ukazania się monografii Stefana Kieniewicza. Jego zainteresowania obejmowały także cywilizację, co znalazło odzwierciedlenie w pracach takich jak „Wschód i Zachód: zagadnienia z dziejów cywilizacji” (1912) oraz „Dzieje powszechne i cywilizacji” (t. 1-4, 1913-1918).

Szelągowski opublikował wiele prac dotyczących historii powszechnej, w tym „Rewolucja francuska 1789-1793” (1927, wyd. 2 – 1934) oraz „Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Tworzenie państwa i konstytucji” (1929). Jego wkład w edukację historyczną przejawiał się poprzez podręczniki historii dla gimnazjów, w tym 3-tomowy podręcznik obejmujący historię średniowieczną, nowożytną i nowoczesną.

Po zakończeniu życia, Adam Szelągowski został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, obok swoich córek, Marii (1905-1989) i Aleksandry (1907-1996) (kwatera 155a-5-15).

Uczniowie

W gronie uczniów Adama Szelągowskiego można znaleźć wiele znakomitych postaci, które przyczyniły się do rozwoju swoich dziedzin. Poniżej znajduje się lista niektórych z nich:

• Irena Biżańska,
• Maria Anna Chmielowska,
• Marian Delawski,
• Grzegorz Duzinchiewicz,
• Józef Grabowski,
• Janina Aleksandra Grodka,
• Jan Karpiniec,
• Franciszek Konieczny,
• Maria Jarosiewicz,
• Jadwiga Lechicka,
• Józef Lewicki,
• Apolonia Lityńska,
• Marian Mrożek,
• Irma Józefa Nalepowa,
• Adolfina Oblerówna,
• Maria Prydatkiewicz,
• Helena Zofia Struc-Filasiewiczowa,
• Marian Tyrowicz,
• Henryk Wereszycki.

Publikacje

Oto lista publikacji Adama Szelągowskiego, które ukazały się na przestrzeni lat, ukazując jego wkład w rozwój polskiej historiografii oraz socjologii.

• O socylogicznym traktowaniu dziejów, Lwów 1898,
• Paweł Piasecki, historyk polski XVII w. Cz. I. Życiorys i charakterystyka ogólna pisarza, Lwów 1899,
• Chłopi-dziedzice we wsiach na prawie polskiem do końca XII w. (Studya nad historyą prawa polskiego pod redakcyą O. Balcera, t. I), Lwów 1899,
• Układy królewicza Władysława i dysydentów z Gustawem Adolfem, Lwów 1900,
• Pieniądz i przewrót cen w Polsce w XVI i XVII w., Lwów: Tow. Wydaw. 1902,
• Walka o Bałtyk. Sprawa północna w XVI i XVII, cz. 1, Lwów: B. Połoniecki 1904,
• Śląsk i Polska wobec powstania czeskiego. Sprawa północna, cz. 2, Lwów: B. Połoniecki 1904,
• Wzrost państwa polskiego w XV-XVI w.: Polska na przełomie wieków średnich i nowych, Lwów: B. Połoniecki 1904,
• O ujście Wisły. Wielka wojna pruska. Sprawa północna, cz. 3, Warszawa: Gebethner i Wolff 1905,
• Rozkład Rzeszy i Polska za Władysława IV, Kraków: Fund. wyd. im. Wiktora Osławskiego 1907,
• Rozwój ekonomiczny i społeczny w Polsce do r. 1907 (Polska, Obrazy opisy), Lwów 1907,
• Najstarsze drogi z Polski na Wschód: w okresie bizantyńsko-arabskim, Kraków: Akademia Umiejętności 1909,
• Historyczne podstawy kwestii ruskiej na ziemiach polskich, Warszawa 1910,
• Z dziejów współzawodnictwa Anglii i Niemiec, Rosyi i Polski, Lwów: Tow. Wydawnicze 1910,
• Kwestya ruska w świetle historyi. Cz. I. Historyczne prawo polskie na Rusi. Cz. II. Historyczne podstawy kwestyi ruskiej na ziemiach polskich, Warszawa 1911,
• Sprawa reformy elekcyi za panowania Zygmunta III, Lwów 1912,
• The Eastland Company in Prussia, London: Office of the Society 1912,
• Wschód i Zachód. Zagadnienia z dziejów cywilizacyi, Lwów: Tow. Wydawnicze 1912,
• Dzieje powszechne i cywilizacyi, t. 1: Egipt. Babilon i Assyrya. Syrya i Palestyna. Azja Mniejsza. Iran i Turan. Indie, Chiny i Pacyfik, Warszawa: S. Orgelbranda Synowie 1913,
• Dzieje powszechne i cywilizacyi, t. 2: Grecya archaiczna. Grecya bohaterska. Grecya wolna. Panowanie Grecyi nad światem, Warszawa: S. Orgelbranda Synowie 1914,
• Dzieje powszechne i cywilizacyi, t. 4: Rzym – miasto. Rzym – państwo. Impreyalizm rzymski. Cezaryzm, Warszawa: S. Orgelbranda Synowie 1914,
• Wici i Topory. Studyum nad genezą i znaczeniem godeł polskich i zawołań, Kraków: Akademia Umiejętności 1914,
• (współautor: Marian Janelli), Dzieje powszechne. Podręcznik do nauki historyi na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 1, Obejmująca okres starożytny, Lwów: Towarzystwo Nauczyciel. Szkół Wyższych 1915,
• Niemcy, Austrya i kwestia polska, Warszawa: Gebethner i Wolff – Kraków: G. Gebethner 1915,
• Historja nowożytna: do użytku szkół średnich, z. 1-4, Wilno: J. Zawadzki 1916,
• Dzieje powszechne i cywilizacyi, t. 4: Odrodzenie Wschodu. Geneza społeczeństw na Zachodzie. Świat turko-słowiański, Warszawa: S. Orgelbranda Synowie 1918,
• (współautor: Marian Janelli), Dzieje powszechne. Podręcznik do nauki historyi na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 2, Warszawa: S. Orgelbranda Synowie 1918,
• Historia nowoczesna: rewolucja francuska, wiek 19 i 20 do wybuchu wojny światowej 1788-1914, Warszawa: M. Arct 1918 (wyd. 2 – 1922),
• Historia nowożytna 1453-1789, Warszawa: M. Arct 1918 (wyd. 2 – 1922, wyd. 3 – 1924),
• Historia starożytna: 3000 r. przed Chr. – 1000 r. po Chr., Warszawa: M. Arct 1918 (wyd. 4 przejrz. i popr. 1923),
• O granicach Polski, Warszawa 1918,
• Dzieje powszechne w zarysie: podręcznik do nauki historii na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 2, obejmująca okres średniowieczny, Warszawa: M. Arct 1919 (wyd. 2, przejrz. i dostosowane do programu M. W. R. i O. P. – 1923),
• Dzieje powszechne w zarysie: podręcznik do nauki historii na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 4, obejmująca okres nowoczesny, Warszawa: M. Arct 1919 (wyd. 2 – 1925),
• Historia średniowieczna (963-1453), Warszawa: M. Arct 1919 (wyd. 2 przejrz. i popr. Warszawa: J. Czernecki 1921),
• Dzieje powszechne w zarysie: podręcznik do nauki historii na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 3, obejmująca dzieje nowożytne, Warszawa: M. Arct 1920 (wyd. 2, przejrz. i dostosowane do programu M. W. R. i O. P. – 1923),
• Obrazy z dziejów Polski, Warszawa: „Bibljoteka Polska” 1920,
• Dzieje Polski w zarysie, Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1921 (wyd. 2 przejrz. i popr. Warszawa: J. Czernecki 1923),
• Walka o Bałtyk, wyd. 2, przejrz. i uzup. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1921,
• Dzieje powszechne w zarysie: podręcznik do nauki historii na stopniu wyższym szkół średnich. Cz. 1, Okres starożytny, Warszawa: M. Arct 1923,
• Polska współczesna, Warszawa: Księg. Biblioteki Dzieł Wyborowych 1925,
• Z zagadnień dydaktyki historii: nauka historii w programach gimnazjalnych, Warszawa: M. Arct 1925,
• Rok 1789 monarchia a rewolucja, Warszawa: Bibl. Dzieł Wyborowych 1927,
• Rok 1792 upadek tronu, Warszawa: Bibl. Dzieł Wyborowych 1927,
• Stany Zjednoczone Północnej Ameryki U.S.A: tworzenie państwa i konstytucji, Warszawa: F. Hoesick 1929,
• Rewolucja francuska 1789-1793, wyd. 2 uzup. rozdz. 3-im, Lwów: „Filomata”, 1934,
• Historia powszechna, t. 1, Warszawa: M. Arct 1936,
• Historia powszechna, t. 2, cz. 1, Warszawa: M. Arct 1936,
• Historia powszechna, t. 2, cz. 2, Warszawa: M. Arct 1938,
• Wiek dwudziesty: Historii powszechnej t. 2, cz. 2. Przedwojnie, wojna światowa, czasy powojenne do 1937 r., Warszawa: M. Arct 1939,
• Historia powszechna. Wykaz imienno-rzeczowy, Warszawa: M. Arct 1939,
• Istok i Zapad: problemi istorije civilizacije, prev. s poljskog Petar Bunjak, Podgorica: CID 1998,
• O ujście Wisły: wielka wojna pruska, oprac., wstęp i posł. Andrzej Korytko, Dąbrówno: Oficyna Retman 2012.

---

Oceń: Adam Szelągowski

---