Adam Sikora (filozof)

---

Życiorys

Adam Sikora, urodzony w rodzinie o intelektualnych tradycjach spolonizowanych Żydów, przyszedł na świat w Lublinie. Do momentu wybuchu II wojny światowej udało mu się ukończyć zaledwie pięć klas szkoły podstawowej. W 1942 roku, w wyniku brutalnych wydarzeń związanych z utworzeniem getta, oraz po tragicznej śmierci ojca z rąk Gestapo, zdołał uciec na prośbę matki. Niestety, jego matka i cała rodzina zginęli na Majdanku. Od tego momentu, pod przybranym nazwiskiem, czternastolatek przez wiele miesięcy ukrywał się w różnych wsiach Lubelszczyzny, pracując jako pomocnik w rolnictwie, stale narażony na niebezpieczeństwo ujawnienia swojego pochodzenia.

W 1943 roku, dramatycznie wyczerpany, Sikora został uratowany przez partyzancki oddział Armii Ludowej, co umożliwiło mu przetrwanie. Rok później, w 1944 roku, wstąpił do 8 Dywizji Piechoty 2 Armii Ludowego Wojska Polskiego, gdzie zdobył stopień kaprala. Po demobilizacji w 1945 roku z powodu złego stanu zdrowia, podjął pracę w zakładzie budowlanym w Warszawie, jednocześnie kontynuując swoje kształcenie w gimnazjum i liceum wieczorowym dla dorosłych, co zaowocowało uzyskaniem matury w 1948 roku.

Po uzyskaniu matury, zdecydował się na studia w Akademii Nauk Politycznych, a wkrótce przeniósł się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego. Pod koniec swojej edukacji pełnił rolę młodszego asystenta w katedrze prowadzonej przez Adama Schaffa. W 1953 roku obronił pracę magisterską pod opieką Niny Assorodobraj, której tytuł brzmiał „Filozofia dziejów Karola Libelta”. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę jako aspirant w Instytucie Nauk Społecznych przy Komitecie Centralnym PZPR. W 1956 roku wrócił na Uniwersytet, aby pracować w Katedrze Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej, której kierownikiem był Leszek Kołakowski.

Swoje badania kontynuował, obronił doktorat w 1962 roku pod kierunkiem Bronisława Baczki. Jego praca nosiła tytuł „Problematyka historiozoficzna w dyskusjach emigracyjnych z lat 1832-1836”. W 1965 roku spędził pół roku na stażu naukowym w Ėcole pratique des hautes Ėtudes w Paryżu, a w 1967 roku obronił doktorat habilitacyjny za pracę „Posłannicy słowa”. Od 1972 roku, aż do przejścia na emeryturę, Sikora był kierownikiem Zakładu Historii Filozofii Nowożytnej i Polskiej, a od 1974 roku sprawował funkcję profesora nadzwyczajnego w Instytucie Filozofii UW. W latach 1974–1983 pełnił rolę członka Komitetu Nauk Filozoficznych Polskiej Akademii Nauk, a także był prodziekanem Wydziału Filozofii i Socjologii UW w latach 1981–1984.

W wyniku niezadowolenia z polityki partii wobec „Solidarności”, Sikora zdecydował się na wystąpienie z PZPR we wrześniu 1981 roku. W trakcie swojej długoletniej kariery dydaktycznej, przyczynił się do wypromowania około 40 magistrów oraz 15 doktorów. Za swoje osiągnięcia otrzymał wiele odznaczeń, w tym Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski i Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Jego żoną była Bożena z domu Fijałkowska, z którą miał córkę Annę, urodzoną w 1957 roku. Po śmierci został pochowany na cmentarzu Bródnowskim (kwatera 27 C /1/22).

Twórczość naukowa i literacka

O dorobku akademickim Adama Sikory można powiedzieć, że jest on imponujący, obejmujący ponad 300 publikacji. Wśród nich znajdują się różnorodne formy, takie jak monografie naukowe, antologie tekstów pod jego redakcją oraz podręczniki o charakterze popularyzującym filozofię. Warto zwrócić uwagę na książki takie jak „Siedmiu greckich filozofów” opublikowaną w 1976 roku oraz „Filozofowie XVII wieku” z 1978 roku. Również „Spotkania z filozofią”, które pierwotnie ukazały się w 1965 roku, a w kolejnych latach były poszerzane, zyskały nowe oblicze pod tytułem „Od Heraklita do Husserla” w latach 1999, 2005 i 2009, osiągając nakład przekraczający 300 tys. egzemplarzy. Dzięki temu, Sikora stał się nauczycielem całego pokolenia, które pragnęło zgłębiać filozoficzne pytania.

Jego badania koncentrują się głównie na myśli społecznej i religijnej epoki romantyzmu oraz utopijnych programach społeczno-politycznych, które rozwijały się na przełomie XVIII i XIX wieku w Polsce oraz Francji. Szczególne znaczenie miała jego rozprawa habilitacyjna „Posłannicy słowa” z 1967 roku, która stała się jednym z kluczowych tekstów w polskiej humanistyce, obok książki Zofii Stefanowskiej „Historia i profecja” opublikowanej w 1962 roku. Sikora analizował twórczości takich myślicieli jak Hoene-Wroński, Towiański oraz Mickiewicz, ukazując mesjanizm jako autentyczny ruch umysłowy epoki, a nie jedynie jako dziwaczne iluminacje.

W drugim istotnym obszarze badań autor poświęcił uwagę książkom dotyczącym utopijnych myślicieli. W dziele „Prorocy szczęśliwych światów” z 1982 roku oraz innych monografiach przedstawia analizy wizji przyszłości zaprezentowanych przez Saint-Simona, Fouriera, Lamennais’go i Blanqui’ego. Sikora badał również problematykę historiozofii romantycznej, w której poszukuje się sensu dziejów. Jego refleksje z tego zakresu można znaleźć w monografii „Historia i prawdy wieczne” z 1977 roku, gdzie analizuje teksty Lamennais’go, Królikowskiego, Dézamy’ego oraz Blanqui’ego. Zawiera ona także eseje zatytułowane „Między wiecznością i czasem” z roku 2006, które mogą być odczytywane jako przegląd intelektualnej biografii autora. W twórczości tej przeważa przekonanie, że żadna teodycea, niezależnie od tego, czy jest religijna, czy świecka, nie może przetrwać w obliczu humanistycznych wartości.

Od lat siedemdziesiątych, kiedy to opublikował swoje pierwsze opowiadanie w „Twórczości”, jego działalność literacka znacznie się powiększyła. W jego pisarstwie znajdujemy opowiadania w groteskowym i żartobliwym tonie, które opisują przygody fikcyjnego młodego naukowca, spod których autor dedykuje je swoim przyjaciołom. Zbiorczo opublikowane zostały w tomie „Milczący pająk” z 1981 roku. Drugą część jego twórczości literackiej stanowią opowiadania, które związane są z bolesnymi doświadczeniami osobistymi związanymi z okresem wojny i pierwszymi latami po niej. Ich zbiór zawiera tomy: „Zielona teczka” (1989), „Szczęściarz” (1994) oraz „Witaj, żegnaj…” (2000).

Wybrane prace

Adam Sikora, uznawany za ważną postać w polskiej filozofii, pozostawił po sobie wiele kluczowych prac, które wpływały na rozwój myśli filozoficznej i kulturowej. Wśród jego istotnych publikacji wyróżniają się:

• Problematyka historiozoficzna w dyskusjach emigracyjnych z lat 1831-1836 (1963),
• Spotkania z filozofią (pierwsze wydanie – 1965, wiele wydań, ostatnie – 1995), zachowane w zmienionej i poszerzonej wersji Od Heraklita do Husserla. Spotkania z filozofią (pierwsze wydanie – 1999, ostatnie – 2009),
• Posłannicy słowa. Hoene-Wroński, Towiański, Mickiewicz (1967),
• Towiański i rozterki romantyzmu oraz Wybór pism (1969, wyd. 2 – 1984),
• Gromady Ludu Polskiego oraz Wybór pism (1974),
• Historia i prawdy wieczne (1977),
• Milczący pająk. Opowiadania (1981),
• Prorocy szczęśliwych światów (1982),
• Fourier oraz Wybór pism (1989),
• Zielona teczka (Londyn 1989),
• Saint-Simon oraz Wybór pism (1991),
• Myśliciele polskiego romantyzmu (1992),
• Szczęściarz (1994),
• Hoene-Wroński oraz Wybór pism (1995),
• Witaj, żegnaj… (2000),
• Między wiecznością a czasem (2006).

Każda z tych prac wpisuje się w szerszy kontekst analiz filozoficznych oraz artystycznych, a ich różnorodność świadczy o bogatej erudycji Sikory oraz jego zaangażowaniu w problemy epoki. Jego dzieła są nie tylko świadectwem intelektualnego dorobku, ale także refleksją nad istotnymi kwestiami społecznymi i egzystencjalnymi.

---

Oceń: Adam Sikora (filozof)

---