Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie

---

Opis architektoniczny

Fasada tej wspaniałej budowli charakteryzuje się dwoma wieżami oraz wysokim, późnorenesansowym szczytem schodkowym. Dodatkowo, wyróżniają ją podziały pionowe oraz poziome, a także cztery pary sterczyn umiejscowionych na krawędziach. Wieże są dwukondygnacyjne, z podwójnymi pilastrami narożnymi, a w strefie górnej znajdziemy wysokie okna, zamknięte łukiem pełnym, przykryte czterospadowymi dachami, które dopełniają eleganckie hełmy.

Przed wejściem do kościoła umiejscowiona jest kruchta, lekko przesunięta w stronę północną od osi głównej kościoła. Takie usytuowanie jest efektem zabudowy okolicznych działek w XVIII wieku. Kruchta zamknięta jest od góry szczytem z gierowanym naczółkiem, pokrytym blachą miedzianą, a po obu stronach umieszczono po dwa sterczynowe elementy.

Dach korpusu nawowego ma formę dwuspadową, a na jego szczycie znajduje się ozdobny hełm sygnaturki, również wykonany z blachy miedzianej. Sięga on znacznie niższej kalenicy, co nadaje całości charakterystyczny wygląd. W strukturze zewnętrznej dostrzec można wyodrębnione kaplice, w tym szczególnie kaplicę Tyszkiewiczów, która znajduje się na przedłużeniu prezbiterium. Jej dolna część posiada prostokątny kształt, natomiast wyżej widoczne są ścięte narożniki oraz sześcioboczna budowla zakończona eliptyczną kopułą z hełmem.

Od strony południowej zobaczymy kaplicę Firlejów, która ma kwadratową podstawę i również została przysłonięta kopułą. Z kolei północna strona kościoła zdobią wydłużona kaplica MB Paryskiej, zamknięta półkoliście, obok której znajduje się kopuła kaplicy Ossolińskich.

Ogólny plan kościoła to podłużna, trójnawowa hala. Korpus nawowy składa się z trzech przęseł, do których przylegają trzy pary bocznych kaplic oraz wydzielone kaplice na przedłużeniu naw bocznych. Długie prezbiterium, także trzyprzęsłowe, otoczone jest od północy dwiema kaplicami, a na jego przedłużeniu znajduje się jeszcze jedna kaplica.

Nawy, prezbiterium oraz część kaplic kryte są sklepieniem krzyżowym. W kaplicach Ossolińskich oraz Firlejów zastosowano typowe sklepienie lubelskie. Wnętrze kościoła zachowuje czytelną strukturę gotycką, przywodzącą na myśl trzynawową halę zakonną, podobną do XIV-wiecznej katedry lwowskiej.

W centralnej zakrystii znajduje się rzeźba Chrystus Ukrzyżowany na palmowym drzewie.

Historia

Kościół klasztorny, który obecnie znamy jako bazylikę, został po raz pierwszy fundowany w 1253 roku. Jednak istnieją przesłanki, że dominikanie mogli osiedlić się w Lublinie już w latach 30. XIII wieku, przybywając z Krakowa.

Świątynia, którą możemy podziwiać dzisiaj, została wzniesiona w XIV wieku na zlecenie Kazimierza Wielkiego, a konkretnie w 1342 roku. Przez długi czas, aż do początku XVI wieku, kościół miał dwie nawy, a jego konstrukcja obejmowała wydłużone, zakonne prezbiterium.

Ważnym momentem w historii bazyliki była przebudowa, która miała miejsce na przełomie XVI wieku, gdyż wcześniejsza część budowli została poważnie uszkodzona w wyniku katastrofalnego pożaru w 1575 roku. Od tego czasu kościół zyskał swój obecny wygląd.

Wnętrze

Wnętrze bazyliki św. Stanisława Biskupa Męczennika to niezwykle rozbudowane i pełne szczegółów miejsce, które otacza jedenaście kaplic. Zaczynając od północno-zachodniego narożnika, przechodzimy kolejno przez następujące kaplice:

• Hulewiczów – zawiera wejście na klatkę schodową do północnej wieży, znajdujące się za rokokowym konfesjonałem,
• Korczmińskich – w ołtarzu możemy zobaczyć rzeźbiarską Grupę Ukrzyżowania,
• św. Stanisława – tutaj znajduje się obraz przedstawiający świętego z końca XVI wieku,
• Ossolińskich lub Matki Bożej Trybunalskiej – fundatorką tej kaplicy w obecnym kształcie z 1624 roku była Katarzyna Ossolińska, kaplica jest przedłużeniem wcześniejszej gotyckiej kaplicy Świętego Krzyża,
• – rzut kwadratu z kopułą w tzw. lubelskim typie, ołtarz z II połowy XVII wieku z wizerunkiem Matki Bożej Opiekunki Zakonu,
• – w zwieńczeniu kaplicy znajduje się obraz z II połowy XVIII wieku, przedstawiający Matkę Bożą ze św. Dominikiem oraz figury św. Antoniego z Florencji i Alberta Wielkiego,
• Ruszelska – to jedna z najmniejszych kaplic, gdzie można zobaczyć niewielki obraz Matki Bożej, czczony w XVII wieku przez o. Pawła Ruszla,
• Matki Bożej Paryskiej lub Niepokalanego Poczęcia NMP – powstała w latach 1728–1729 z fundacji Anny Krasickiej,
• – przekryta kolebką, z malowidłami Ducha Świętego i Boga Ojca adorowanego przez anioły, oraz scenami przekazania Relikwii,
• – ołtarz z lat 20. XVIII wieku z obrazem Feliksa Pęczarskiego z 1838 roku,
• Tyszkiewiczów lub Krzyża Świętego – budowana w latach 1645–1658 z fundacji Janusza Tyszkiewicza,
• – znajduje się na osi prezbiterium i ma eliptyczną formę, z freskiem przedstawiającym Sąd Ostateczny,
• – stiuki Jana Batysty Falconiego, ukazujące proroków i królów oraz obrazy Tomasza Muszyńskiego i Albina Kucewicza, w tematyce Męki Pańskiej,
• Firlejów, znana ostatnio jako Akademicka – fundowana przez Henryka Firleja w 1615 roku,
• – nakryta kopułą w lubelskim stylu, z nagrobkiem Mikołaja i Piotra Firlejów,
• – żelazna krata z końca XIX wieku,
• Pszonków,
• św. Katarzyny,
• Szaniawskich – na ścianie zachodniej znajduje się obraz przedstawiający pożar Lublina z 1719 roku.

Nawę główną otaczają cztery ołtarze z kaplic przyfilarowych, a w ich skład wchodzą:

• św. Wincentego Ferreriusza,
• Matki Bożej Różańcowej – z najstarszym w kościele obrazem, pochodzącym z początków XVI wieku,
• Imienia Jezus,
• św. Jacka.

W większości kaplic znajdziemy ołtarze z II połowy XVIII wieku, dekorowane dynamicznymi, złoconymi figurami, przez co stanowią one znakomity przykład lwowskiej rzeźby (praca pułaskiej pracowni Pawła Zeisla). W kaplicy Firlejów, do momentu kradzieży, przechowywano jedną z największych na świecie relikwii Krzyża św., która przez wieki przemieszczała się przez Jerozolimę, Konstantynopol i Kijów, a do Lublina trafiła w około 1420 roku. To właśnie ten relikwiarz sprawił, że bazylika stała się w XVII wieku jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych w Rzeczypospolitej, obok Jasnej Góry oraz Gnieźnie.

W nawach bocznych można podziwiać cykl sześciu obrazów, stworzonych przez Tomasza Dolabellę.

Zachęcamy do zapoznania się również z kategorią: Pochowani w bazylice św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie.

Klasztor

Kompleks klasztorny, który przylega do bazyliki od strony południowej, jest niezwykle bogaty w historyczne i architektoniczne detale. Składa się z dwóch wirydarzy, a wschodnia część, datowana na XIV wiek, zasługuje na szczególną uwagę. W jej wnętrzu znajduje się „Sala Unii”, dawny refektarz klasztorny, który spoczywa na jednym filarze. Ten imponujący obiekt przeszedł istotne zmiany w wiekach XVI-XVIII, kiedy to był rozbudowywany i pięknie dekorowany.

Historia tego miejsca jest jednak dość burzliwa. Po kasacie zakonu i wypędzeniu zakonników w latach 80. XIX wieku, klasztor przekształcono w koszary, a jego pierwotna funkcja została całkowicie zredukowana. W 1938 roku Dominikanie odzyskali część swoich ziem, jednak po II wojnie światowej większość klasztoru została zajęta przez dom dziecka oraz Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena, co znacząco wpłynęło na jego dalszy rozwój.

Obecnie, od kilku lat, trwają prace mające na celu kompleksową rewaloryzację i restaurację zarówno bazyliki, jak i klasztoru. Warto zwrócić uwagę na bramę znajdującą się w południowym skrzydle głównego czworoboku klasztornego. Flankują ją płaskorzeźbione panoplia, natomiast panneau umieszczone nad przezroczem bramy przedstawia dwa putta, które podają sobie ręce. Interpretowane są one niekiedy jako symbol unii Lubelskiej, dodając dodatkowej wartości historycznej temu wspaniałemu zespołowi budowlanemu.

---

Oceń: Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie

---