Aleksandra Zagórska

---

Życiorys

Aleksandra Zagórska pochodziła z rodziny Antoniego Lubicz-Radzimińskiego oraz Florentyny z Szpechtów. Swoje dzieciństwo spędziła w Sandomierzu, gdzie z pewnością zaistniały jej pierwsze inspiracje do działania. W roku 1894 rozpoczęła naukę w progimnazjum w Zamościu, kontynuując edukację w gimnazjum w Radomiu od roku 1895. Już w czasach szkolnych zaangażowała się w działalność polityczną, uczestnicząc w kolportażu odezw Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).

W 1904 roku podjęła studia z zakresu filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym samym okresie włączyła się w technikę partyjną PPS, co było dowodem jej zaangażowania na rzecz sprawy narodowej. Nie tylko studiowała, ale również aktywnie uczestniczyła w działalności związanej z Organizacją Bojową PPS, przyjmując pseudonim Magda. W 1906 roku wraz z Czesławem Świrskim założyła wytwórnię materiałów wybuchowych, preparując ładunki do działań konspiracyjnych, w tym do wydarzeń zwanych „krwawą środą”. Niestety, w listopadzie tego samego roku doznając zatrucia, musiała poddać się kuracji w Zakopanem, co przerwało jej działalność w krótkim czasie.

Po powrocie do Warszawy, Zagórska kontynuowała swoje zaangażowanie w działania bojowe. Już w lipcu 1907 roku, wzięła udział w nieudanym zamachu na pociąg w Łapach. Niestety, w marcu 1908 roku została aresztowana i trafiła do Pawiaka. Udało jej się jednak uniknąć poważnych konsekwencji dzięki łapówce, a następnie zbiegła do Galicji. Kraków stał się jej nowym miejscem działalności, jednak jej ambicje szybko skierowały ją do Lwowa, gdzie dotarła w lipcu 1909 roku. Wówczas aktywnie przekraczała granice, transportując broń oraz wydawnictwa dla PPS zgodnie z instrukcjami Tomasza Arciszewskiego.

Zagórska wstąpiła do Związku Walki Czynnej, a jednocześnie brała udział w Związku Strzeleckim we Lwowie, organizując drużyny kobiece Polskiej Organizacji Wojskowej. Podczas I wojny światowej odegrała kluczową rolę jako organizatorka kobiecej służby wywiadowczej I Brygady Legionów Polskich, gdzie w stopniu majora walczyła o Lwów w latach 1918–1919. Remarkując swoje umiejętności, zorganizowała oddział kurierek, w którym jej adiutantką była Stanisława Paleolog. 4 listopada 1918 roku stworzyła we Lwowie Ochotniczą Legię Kobiet jako komendantka, co było jej wkładem w działania wojenne.

W ramach Miejskiej Straży Obywatelskiej zaangażowała się również w organizację milicji kobiecej. Jej rola w wojnie z bolszewikami była istotna; 1 kwietnia 1920 roku oficjalnie została naczelniczką Wydziału Ochotniczej Legii Kobiet przy Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie, co wiązało się z stopniem majora. Dzięki zajmowanemu stanowisku kierowała wszystkimi formacjami OLK na obszarze Ministerstwa.

Po zakończeniu działalności wojskowej w październiku 1921 roku, w związku z własną prośbą, przeszła na emeryturę w stopniu podpułkownika. W latach 1922–1924 mieszkając w Kobierzynie, a od roku 1925 we Lwowie, towarzyszyła jej dalsza działalność społeczna. Po nagłym zgonie męża w 1927 roku, przeniosła się do Radości pod Warszawą, gdzie pełniła funkcje w Radzie Szkolnej, organizując kolonie dla dzieci. W 1928 roku zainicjowała działalność Związku Legionistek Polskich, przewodząc organizacji do 1939 roku.

W wybuchu drugiej wojny światowej, podczas oblężenia Warszawy, prowadziła jadłodajnię dla uchodźców, działając z determinacją na ulicy Brackiej. Cudem uniknęła śmierci, gdy budynek, w którym się znajdowała, został zniszczony. Po zdecydowanej chorobie w 1940 roku, przeniosła się do Zakopanego, gdzie mieszkańcy Witkiewiczówki udostępnili jej mieszkanie. Z nowymi siłami wróciła do Warszawy, gdzie w 1943 roku przystąpiła do Konwentu Organizacji Niepodległościowych, zrzeszając piłsudczyków, będąc przy tym aktywną w działania niepodległościowe.

Po wojnie, w 1945 roku, na stałe osiedliła się w Zakopanem. Nie zapomniała o swoich sierotach po Sławku, organizując spotkania byłych legionistek w Warszawie, które stały się miejscem wspominania minionej chwały. Niestety, podczas jednego z takich spotkań w kwietniu 1965 roku nagle zmarła.

Pierwszy związek małżeński z Henrykiem Bitschanem przyniósł jej dwoje dzieci, z których jedno zmarło krótko po narodzinach, a syn Jerzy, jako Orlę Lwowskie, poległ 21 listopada 1918 roku. Jej drugim mężem był Józef Bednarz, z którym miała syna Władysława. Po rozstaniu z Bednarzem w 1912 roku, zawarła związek z lekarzem Romanem Zagórskim, w którym mieszkała w Lwowie. Odeszła z tego świata 14 kwietnia 1965 roku w Warszawie.

Została pochowana na cmentarzu Bródnowskim (aleja 71B-III-11). W 2022 roku, na mocy inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej, szczątki ppłk. Zagórskiej zostały ekshumowane z cmentarza Bródnowskiego, a 26 maja 2022 roku odbył się jej ponowny, uroczysty pogrzeb z zaszczytną asystą wojskową na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej, w kwaterze żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej z 1920 roku. Jej grób znajduje się teraz w Powązkach w kwaterze B11, obok mogiły Matki Nieznanego Żołnierza Jadwigi Zarugiewiczowej.

Ordery i odznaczenia

Osoba Aleksandry Zagórskiej jest uhonorowana wieloma odznaczeniami, które doceniają jej zasługi i poświęcenie dla kraju.

• krzyż niepodległości z mieczami, przyznany 3 maja 1932 roku,
• krzyż oficerski orderu odrodzenia polski, odznaczony 10 listopada 1928 roku,
• krzyż walecznych, przyznany dwukrotnie w 1922 roku,
• złoty krzyż zasługi, otrzymany 22 kwietnia 1938 roku,
• medal pamiątkowy za wojnę 1918–1921,
• krzyż obrony lwowa,
• odznaka honorowa „orlęta”.

---

Oceń: Aleksandra Zagórska

---